បទបរិហារកេរ្តិ៍ជាសាធារណៈ
ដោយលោក កុយ នាម
សេរីភាពខាងការបញ្ចេញមតិ
និងការបោះពុម្ពផ្សាយគឺជាធាតុមួយយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងសង្គមប្រជាធិបតេយ្យ។
រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាការពារនូវសេរីភាពខាងការបញ្ចេញមតិ
និងសេរីភាពខាងបការបោះពុម្ពផ្សាយ។ មនុស្សគ្រប់រូបអាចប្រើប្រាស់សេរីភាពនេះបានយ៉ាងទូលំទូលាយកុំឲ្យតែធ្វើឲ្យដរាបណាពុំប៉ះពាល់កិត្តិយសរបស់អ្នកដទៃ ដល់ទំនៀមទម្លាប់ល្អរបស់សង្គម
ដល់សណ្តាប់ធ្នាប់សាធារណៈ និងដល់សន្តិសុខជាតិ(មាត្រា ៤១)។ កតិកាសញ្ញាអន្តរជាតិស្តីពីសិទ្ធិពលរដ្ឋ
និងសិទ្ធិនយោបាយដែលកម្ពុជាបានផ្តល់សច្ចា ប័នក៏មានចែងអំពីសេរីភាព
និងដែនកំណត់នៃការប្រើប្រាស់សេរីភាពនេះដែរ។
មាត្រា ១៩ នៃកតិកាសញ្ញាចែងថា ៖
១. មនុស្សគ្រប់រូបមានសិទ្ធិប្រកាន់នូវមតិដោយគ្មានការជ្រៀតជ្រែក
២. មនុស្សគ្រប់រូបមានសិទ្ធិដើម្បីបានសេរីភាពនៃការសំដែងចេញ។
សិទ្ធិនេះរាប់បញ្ចូលទាំងសេរីភាពដើម្បីស្វែងរក ទទួល និងបញ្ចេញព័ត៌មាន
និងគំនិតគ្រប់ប្រភេទ ដោយមិនគិតពីព្រំដែន ទោះជាដោយផ្ទាល់មាត់ក្តី ដោយសរសេរក្តី
ឬជាការបោះពុម្ពក្តី ក្នុងទម្រង់ជាសិល្បៈក្តី ឬតាមរយៈមធ្យោបាយផ្សព្វផ្សាយតាមការជ្រើសរើសរបស់គេក្តី។
៣. ការអនុវត្តសិទ្ធិដែលចែងក្នុងកថាខណ្ឌ
ទី ២ នៃមាត្រានេះនាំយកទៅជាមួយនូវករណីយកិច្ច និងការទទួលខុសត្រូវ។ ដូច្នេះ
ការអនុវត្តនេះអាចស្ថិតក្រោមការរឹតត្បិតខ្លះ
ប៉ុន្តែការរឹតត្បិតទាំងនោះត្រូវចែងដោយច្បាប់ និង តាមការចាំបាច់ប៉ុណ្ណោះ ៖
(ក) សម្រាប់ការគោរពសិទ្ធិ ឬ
កេរ្តិ៍ឈ្មោះអ្នកដទៃ
(ខ) សម្រាប់ការការពារសន្តិសុខជាតិ
ឬ ការការពារសណ្តាប់ធ្នាប់សាធារណៈ ឬ សុខភាព ឬសីលធម៌សាធារណៈ
យោងតាមកតិកាសញ្ញានេះ
សេរីភាពទាំងនេះអាចរឹតត្បិតបាន លុះត្រាតែមានច្បាប់ចែងនិងក្នុងករណីចាំបាច់ប៉ុណ្ណោះ។
ទាក់ទងនឹងសេរីភាពនៃខាងការបញ្ចេញមតិ និងសេរីភាពខាងការបោះពុម្ពផ្សាយ រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាបំពេញមុខងារពីរ៖
(១)
ធានានូវសេរីភាពរបស់មនុស្សម្នាក់ ទន្ទឹមគ្នានឹង
(២)
ការពារកិត្តិយស និងកេរ្តិ៍ឈ្មោះរបស់អ្នកដទៃ ការពារទំនៀមទម្លាប់ល្អ សណ្តាប់ធ្នាប់សាធារណៈ និងសន្តិសុខជាតិ។ ដូច្នេះ
ត្រូវមានតុល្យភាពផ្នែកធម្មនុញ្ញនៅក្នុងការបំពេញមុខងារទាំងនេះ។ ឥឡូវនេះអាចមានសំណួរចោទសួរថាតើ ពេលណាជាពេលចាំបាច់ដើម្បីកម្រិតនូវសេរីភាពខាងការបញ្ចេញមតិ
ដើម្បីការពារកេរ្តិ៍ឈ្មោះអ្នកដទៃ ការពារសណ្តាប់ធ្នាប់សាធារណៈ ឬសន្តិសុខជាតិនោះ។ ជាធម្មតា បញ្ហាតែងតែកើតមានឡើងនៅក្នុងការប្រើប្រាស់សេរីភាពខាងការបញ្ចេញមតិ និងការយកចិត្តទុកដាក់អំពីកេរ្តិ៍ឈ្មោះអ្នកដទៃ ឬ អំពីសណ្តាប់ធ្នាប់សាធារណៈ។ មនុស្សខ្លះអាចរំលោភបំពាននូវសេរីភាពនេះដើម្បីវាយប្រហារអ្នកដទៃដោយទុច្ចរិត។ មនុស្សខ្លះទៀតអាចប្រើ ឬយកលេសរឿងកេរ្តិ៍ឈ្មោះមកបិទបាំងភាពទុច្ចរិតរបស់ខ្លួន ឧទាហរណ៍ មារយាទឧក្រិដ្ឋ ឬពុករលួយរបស់ខ្លួនជាដើម។ ចំពោះរដ្ឋាភិបាលវិញ
រដ្ឋាភិបាលអាចធ្វើយុត្តិកម្មវិធានការរបស់ខ្លួន ដើម្បីបដិសេធការប្រើប្រាស់សេរីភាពខាងការបញ្ចេញមតិរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ
ដោយលើកយកសណ្តាប់ធ្នាប់សាធារណៈមកធ្វើជាខអាង។
សេរីភាពខាងបញ្ចេញមតិ និងសេរីភាពខាងការបោះពុម្ពផ្សាយអណ្តែតនៅក្នុងបរិស្ថានមួយដែលស្មុគ្រស្មាញ និងគ្មាននិយមន័យច្បាស់លាស់។ សេរីភាពនេះត្រូវបានរិតត្បិតដោយកត្តានានាដូចជា សណ្តាប់ធ្នាប់សាធារណៈ សន្តិសុខជាតិ សុខភាពសាធារណៈ និងកេរ្តិ៍ឈ្មោះរបស់ឯកត្តបុគ្គលជាដើម
(នេះមិនទាន់គិតដល់ការការពារកេរ្តិ៍ឈ្មោះស្ថាប័នដែលច្បាប់ប្រទេសខ្លះ (ដូចជាកម្ពុជាជាដើម)
បានអនុម័ត)។ ការព្យាយាមពង្រីកកត្តាបរិស្ថានទាំងនេះនឹងធ្វើឲ្យប៉ះពាល់ដល់សេរីភាពខាងការបញ្ចេញមតិ និងសេរីភាពខាងការបោះពុម្ពផ្សាយ
។ សូមមើលរូបខាងក្រោម។ រង្វង់មូលដែលនៅព័ទ្ធជុំវិញរង្វង់មូលកណ្តាល
គឺជាកត្តាបរិស្ថានដែលធ្វើឲ្យរង្វង់មូលកណ្តាល (ដែលតំណាងឲ្យសេរីភាពខាងការបញេ្ចញមតិ និងសេរីភាពខាងការបោះពុម្ពផ្សាយ)
ចង្អៀតបើរង្វង់ព័ទ្ធជុំវិញនោះរីកចូល។
|
សណ្តាប់ធ្នាប់សាធារណៈ
|
|
សេរីភាពខាងការបញ្ចេញមតិ និងសេរីភាពខាងការបោះពុម្ពផ្សាយ
|
ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាប្រទាំងប្រទើសគ្នា រវាងសេរីភាព និងកត្តារឹតត្បិតទាំងនេះមានន័យថា ដើម្បីសម្របសម្រួលទំនាស់រវាងសេរីភាពនិងការរឹតត្បិត គណៈកម្មាធិការសិទ្ធិមនុស្សអង្គការសហប្រជាជាតិបានចេញនូវអត្ថាធិប្បាយទូទៅលេខ ៣៤ នៅក្នុងកិច្ចប្រជុំលើកទី ១០២ ពីថ្ងៃទី១១ ដល់ទី២៩ ខែកក្កដា ២០១១[1] ថា នៅពេលដែលរដ្ឋជាភាគី “ដាក់នូវការរឹតត្បិតនៃការអនុវត្តសេរីភាពខាងការបញ្ចេញមតិ ការកម្រិតនេះមិនត្រូវឲ្យអន្តរាយដល់សេរីភាពនេះឡើយ” ហើយ “ការរឹតត្បិតទាំងនេះត្រូវឆ្លងឲ្យរួចពីតេស្តដាច់ខាតនៃភាពចាំបាច់ និងភាពសមាមាត្រ”។ តេស្តនៃភាពចាំបាច់ត្រូវបានរំលោភបំពាន បើវិធានការណាមួយដើម្បីការពារ (ជាឧទាហរណ៍) កេរ្តិ៍ឈ្មោះអ្នកដទៃ នៅតែអាចរកបាន ដោយមិនចាំបាច់កម្រិតនូវសិទ្ធិខាងការបញ្ចេញមតិ។ បើមានការដាក់កម្រិតសិទ្ធិមួយ គេត្រូវប្រើវិធានការដែលជ្រៀតជ្រែកតិចបំផុតក្នុងចំណោមវិធានការទាំងឡាយដែលធ្វើឲ្យបានសម្រេចមុខងារការពារ។សេរីភាពខាងការបញ្ចេញមតិ និងសេរីភាពខាងការបោះពុម្ពផ្សាយពឹងផ្អែកលើកត្តា បរិស្ថាន ទាំងនេះ។ បើរដ្ឋពង្រីកព្រំដែនសន្តិសុខជាតិ សណ្តាប់ធ្នាប់សាធារណៈឲ្យធំ នោះសេរីភាពខាងការបញ្ចេញមតិនិងសេរីភាពខាងការបោះពុម្ពផ្សាយកាន់តែរួញទៅ។ ឧទាហរណ៍ បើរដ្ឋកំណត់ថា ការខូចសណ្តាប់ធ្នាប់សាធារណៈរួមមានការធ្វើឲ្យកខ្វក់ទីសាធារណៈ នោះសេរីភាពក្នុងការប្រជុំដើម្បីសំដែងមតិអាចជួបប្រទះនឹងការរារាំងបាន ព្រោះក្រុមមនុស្សច្រើនអាចធ្វើឲ្យទីសាធារណៈកខ្វក់បាន។ ការធ្វើឲ្យកខ្វក់ទីសាធារណៈខុសគ្នាពីសុខភាពសាធារណៈ។ ការហាមប្រាមការបញ្ចេញសេរីភាពដោយសំអាងលើមូលហេតុ សុខភាពសាធារណៈ មានដូចជាការហាមប្រាមបាតុកម្ម ក្នុងខណៈដែលទីក្រុងឬតំបន់មួយកំពុងជួបប្រទះនឹងជម្ងឺរាតត្បាតអាសន្នរោគ ឬជម្ងឺឆ្លងកាចសាហាវដទៃទៀតជាដើម។ បើអនុញ្ញាតឲ្យធ្វើបាតុកម្មក្នុងកាលៈទេសៈបែបនេះ វានឹងនាំឲ្យអន្តរាយដល់វិធានការបង្ការជម្ងឺរាតត្បាត។
ទាក់ទងនឹងការបរិហារកេរ្តិ៍
អត្ថាធិប្បាយទូទៅលេខ ៣៤ បានចែងថា
ច្បាប់បរិហារកេរ្តិ៍មួយ
គួរតែមិនត្រូវកំណត់ជាទោសទណ្ឌនោះទេ
ហើយបើរដ្ឋទាំងឡាយណានៅរក្សាទុកទោសព្រហ្មទណ្ឌចំពោះបទបរិហារកេរ្តិ៍ រដ្ឋនោះត្រូវអនុញ្ញាតឲ្យអ្នកដែលជាប់ចោទពីបទបរិហារកេរ្តិ៍មានមធ្យោបាយការពារខ្លួនតាមផ្លូវច្បាប់។
មធ្យោបាយការពារទំាងនោះរួមមាន
(១) មធ្យោបាយការពារឈរលើការពិត
(២) ទម្រង់នៃការបញ្ចេញមតិដែលមិនមែនជាកម្មវត្ថុនៃការផ្ទៀងផ្ទាត់បាន (៣) សេចក្តីថ្លែងការណ៍មិនពិត
និងមិនស្របតាមច្បាប់ដែលត្រូវបានបោះពុម្ពដោយច្រឡំ ប៉ុន្តែដោយគ្មានគំនិតទុច្ចរិត
(៤) ផលប្រយោជន៍សាធារណៈដែលជាកម្មវត្ថុនៃការតិះដៀល[2]។
នេះមានន័យថា ច្បាប់បរិហារកេរ្តិ៍ ត្រូវបើកឲ្យជនជាប់ចោទពីបទបរិហារកេរ្តិ៍
អាចលើកយកមធ្យោបាយបួនមកការពារខ្លួនពីការចោទប្រកាន់។ ទីមួយ កាលណានិយាយអ្វីមួយដែលជាការពិត
អ្នកនិយាយត្រូវរួចខ្លួនពីការចោទប្រកាន់
ទោះបីសំដីរបស់គេមានលក្ខណៈធ្វើឲ្យប៉ះពាល់ដល់កិត្តិយសក៏ដោយ។ ទីពីរ ច្បាប់មិនត្រូវដាក់ទោសចំពោះការនិយាយស្តីណាដែលគេហៅថាជា
“មតិ” ដោយសារគេមិនអាចផ្ទៀងផ្ទាត់មតិមួយថាពិត ឬមិនពិត ខុស ឬត្រូវបាន។ ទីបី
ច្បាប់មិនត្រូវដាក់ទោសលើសំដីណាដែលថ្លែងដោយគ្មានគំនិតព្យាបាទគេ គឺសំដីដែលថ្លែងឡើងដោយការច្រឡំ។
ទីបួន ច្បាប់មិនត្រូវដាក់ទោសដល់សំដីណាដែលថ្លែងឡើងក្នុងគោលបំណងលើកឡើងពីបញ្ហាដែលជាប្រយោជន៍សាធារណៈ។
អត្ថាធិប្បាយទូទៅនោះក៏បានស្នើទៅរដ្ឋជាភាគីថា ត្រូវកំណត់ព្រំដែននៃសំណងសមល្មមសម្រាប់ភាគីដែលឈ្នះក្តី។[3]
បន្ថែមពីលើនេះទៀត អត្ថាធិប្បាយទូទៅលេខ ៣៤ បានផ្តល់អនុសាសន៍ថា នៅក្នុងការនិយាយពីរឿងនយោបាយ
គេត្រូវឲ្យតម្លៃខ្ពស់ដល់ការបញ្ចេញមតិដោយគ្មានការរាំងស្ទះ
ដូច្នេះហើយ “ទម្រង់នៃការបញ្ចេញមតិដែលចាត់ទុកថាការជេរដល់បុគ្គលសាធារណៈគឺមិនទាន់គ្រប់គ្រាន់ ដើម្បីធ្វើយុត្តិកម្មដល់ការដាក់ទោសទេ ថ្វីបើបុគ្គលសាធារណៈអាចទទួលផលប្រយោជន៍ពីបទបញ្ញត្តិនៃអនុសញ្ញាក៏ដោយ”[4]។ អត្ថាធិប្បាយនោះបានលើកឡើងថា គ្រប់បុគ្គលសាធារណៈ រួមមានអ្នកដែលមានអំណាចនយោបាយខ្ពស់បំផុត
ដូចជាប្រមុខរដ្ឋ និងប្រមុខរដ្ឋាភិបាលជាដើម ជាកម្មវត្ថុសមស្របនៃការរិះគន់ និងការជំទាស់ខាងនយោបាយ[5]
។
នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ច្បាប់បរិហារកេរ្តិ៍ត្រូវបានអនុម័តជាការឆ្លើយតបទៅនឹងការការពារនៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញសម្រាប់ការពារកិតិ្តយសអ្នកដទៃ(មាត្រា៤១)។ នៅក្នុងឆ្នាំ២០០៩ បទបរិហារកេរ្តិ៍បានកំណត់នៅក្នុងក្រមព្រហ្មទណ្ឌមាត្រា៣០៥។ ច្បាប់នេះមានប្រភពមកពីច្បាប់បារាំងមាត្រា២៩ ចុះថ្ងៃទី២៩ ខែកក្កដា ឆ្នាំ ១៩៨១។ មុនក្រមនេះ ច្បាប់បរិហារកេរ្តិ៍ត្រូវបានអនុម័តដោយឧត្តមក្រុមប្រឹក្សាជាតិជាន់ខ្ពស់ដែលជាអង្គភាពរដ្ឋបាលអន្តរកាលសម្រាប់កម្ពុជាពីឆ្នាំ១៩៩២-១៩៩៣ ដោយមានជំនួយពីអាជ្ញាធរបណ្តោះអាសន្នអង្គការសហប្រជាជាតិប្រចាំនៅកម្ពុជា(ហៅកាត់ថា អ៊ុនតាក់)។ នៅក្នុងច្បាប់អ៊ុនតាក់នេះ បទបរិហារកេរ្តិ៍ត្រូវបានកំណត់និយមន័យដូចគ្នានឹងក្រមព្រហ្មទណ្ឌបច្ចុប្បន្នដែរ ប៉ុន្តែបុគ្គលដែលត្រូវគេបរិហារកេរ្តិ៍គឺសំដៅតែទៅលើ “បុគ្គលឯកជន” ប៉ុណ្ណោះ មិនមែនស្ថាប័នទេ។ ច្បាប់នេះមានស្តង់ដាខ្ពស់ក្នុងការតម្រូវឲ្យបង្ហាញភស្តុតាងពី
“ចេតនាទុច្ចរិត” (malice) នៅក្នុងករណីបរិហារកេរ្តិ៍បុគ្គលសាធារណៈ
ដើម្បីដាក់ទោសដល់អ្នកបរិហារកេរ្តិ៍។ ចេតនាទុច្ចរិតនេះមានន័យថា អ្នកបរិហារកេរ្តិ៍ដឹងថាអង្គហេតុដែលថ្លែងនោះមិនពិត ប៉ុន្តែនៅតែចែកចាយ បោះពុម្ព ឬចែកបន្តព័ត៌មានមិនពិតនោះ។ ច្បាប់បរិហារកេរ្តិ៍អ៊ុនតាក់បានដាក់ទណ្ឌកម្មពន្ធនាគារពី
៨ (ប្រាំបី) ថ្ងៃ ដល់ ១ (មួយ) ឆ្នាំ។ ចំពោះក្រមព្រហ្មទណ្ឌកម្ពុជាបច្ចុប្បន្នវិញ មិនមានការបែងចែករវាងការបរិហារកេរ្តិ៍បុគ្គលឯកជននិងបុគ្គលសាធារណៈទេ
ប៉ុន្តែទណ្ឌកម្ម នៅក្នុងក្រមព្រហ្មទណ្ឌបច្ចុប្បន្នវិញ ទោសមានត្រឹមតែការពិន័យជាប្រាក់ប៉ុណ្ណោះ។
មាត្រា ៣០៥ នៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌ
គ្រប់ការអះអាងដោយបំផ្លើស ឬការទម្លាក់កំហុសដោយអសុទ្ធចិត្តលើអំពើណាមួយដែលនាំឲ្យប៉ះពាល់ដល់កិត្តិយស ឬកិត្តិស័ព្ទនៃបុគ្គល ឬនៃស្ថាប័នគឺជាការបរិហារកេរ្តិ៍។
ត្រូវពិន័យជាប្រាក់ពី
១ សែនរៀលទៅ ១០ លានរៀល
បទបរិហារកេរ្តិ៍ដែលប្រព្រឹត្តតាម មធ្យោបាយណាមួយដូចតទៅ
៖
១. តាមសំដី ទោះជាប្រភេទណាក៏ដោយដែលបញ្ចេញនៅទីសាធារណៈ ឬនៅក្នុងសាលប្រជុំសាធារណៈ។
២. តាមលិខិត ឬគំនូរ ទោះជាប្រភេទណាក៏ដោយដែលផ្សព្វផ្សាយនៅក្នុងចំណោម សាធារណជន ឬដាក់តាំងឲ្យសាធារណជនមើល។
៣. តាមមធ្យោបាយទូរគមនាគមន៍ សោតទស្សន៍សម្រាប់សាធារណជន។
មាត្រា ៣០៥ គឺជាបទបរិហារកេរ្តិ៍ជាសាធារណៈ ដែលខុសប្លែកពីបទបរិហារកេរ្តិ៍មិនសាធារណៈ។
បទបរិហារកេរ្តិ៍ជាសាធារណៈ
មានចរិតលក្ខណៈជាការថ្លែងការណ៍ដែលធ្វើឡើងជាសាធារណៈ។
ភាពជាសាធារណៈ
គឺជាធាតុផ្សំចម្បងមុនគេនៃមាត្រា ៣០៥។
មាត្រា ៣០៥ មិនផ្តន្ទាទោសបទបរិហារកេរ្តិ៍មិនសាធារណៈទេ។ នៅក្នុងច្បាប់បារាំង
បទបរិហារកេរ្តិ៍មិនសាធារណៈគឺគ្រាន់តែជាបទល្មើសលហុកម្រិតទី១
ដោយដាក់ទណ្ឌកម្ម សងជម្ងឺចិត្តតិចតួចប៉ុណ្ណោះ
(៣៨អឺរ៉ូ) (មាត្រា R ៦២១.១)។ ច្បាប់យកចិត្តទុកដាក់ការបរិហាកេរ្តិ៍ជាសាធារណៈ ព្រោះអំពើនេះនឹងនាំឲ្យមានផលអវិជ្ជមានយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរដល់ជនដែលរងគ្រោះពីអំពើបរិហារកេរ្តិ៍នេះ ដោយសារស្នាមឈ្មោះអាក្រក់ត្រូវបានដឹងសុះសាយ និងទូលំទូលាយ
ជាងអំពើបរិហារកេរ្តិ៍មិនសាធារណៈ (ដែលសារបរិហារកេរ្តិ៍ត្រូវបានដឹងឮដល់មនុស្សតែចំនួនតូច)។
ក. ភាពជាសាធារណៈ
ដូចបានបង្ហាញក្នុងមាត្រាខាងលើ មានវិធីជាច្រើនដែលត្រូវប្រើដើម្បីបរិហារកេរ្តិ៍ និងមធ្យោបាយដើម្បីផ្សព្វផ្សាយសារបរិហារកេរ្តិ៍ទៅតតិយជន។ វិធីដែលគេប្រើសម្រាប់បរិហារកេរ្តិ៍រួមមាន ពាក្យសំដី លិខិត ឬគំនូរ សារ ការផ្សាយជាសំលេង ឬការបោះពុម្ពផ្សាយ។ វិធីទាំងនេះត្រូវបានប្រើដើម្បីធ្វើឲ្យសាររបស់អ្នកបរិហារកេរ្តិ៍គេបានទៅដល់សាធារណជន
ដើម្បីឲ្យបទបរិហារកេរ្តិ៍ក្លាយទៅជាបទបរិហារកេរ្តិ៍ជាសាធារណៈ។ បញ្ហាដែលលំបាក គឺការកំណត់ថាតើអ្វីទៅជាភាពសាធារណៈ។
ដើម្បីឲ្យបទបរិហារកេរ្តិ៍មួយក្លាយទៅជាបទបរិហារកេរ្តិ៍សាធារណៈ
មាត្រា ៣០៥ បានកំណត់ការបញ្ចេញសំដីឬពាក្យនៅទីសាធារណៈ សាលប្រជុំជាសាធារណៈ ទំនាក់ទំនងសាធារណៈ ឬការបង្ហាញជាសាធារណៈ។
ទីសាធារណៈ ៖ គ្មាននិយមន័យតាមផ្លូវច្បាប់អំពីទីកន្លែងជាសាធារណៈទេ។ ប៉ុន្តែមានប្រភេទទីកន្លែងពីរដែលជាទូទៅចាត់ទុកថាជាសាធារណៈ។
ទីកន្លែងមួយដែលហៅថាជាទីសាធារណៈដោយលក្ខណៈធម្មជាតិរបស់វាគឺជាទីកន្លែងបើកចំហដល់មនុស្សទូទៅអាចចេញចូលបានដោយសេរី ឧទាហរណ៍
សួនច្បារ វិសាលដ្ឋាន (ទីលាននៅក្នុងក្រុង) ផ្លូវថ្នល់ ពហុកីឡាដ្ឋាន។ល។ ទីកន្លែងទាំងនេះមិនមែនជាកម្មសិទ្ធិរបស់នរណាម្នាក់ឡើយ។ កន្លែងផ្សេងទៀតដែលជាកម្មសិទ្ធិរបស់ជនណាមួយ ប៉ុន្តែម្ចាស់បើកសម្រាប់មនុស្សទូទៅចូលដូចជា ភោជនីយដ្ឋាន រោងល្ខោន កន្លែងទទួលភ្ញៀវសណ្ឋាគារ ទីធ្លាចំហនៃមន្ទីរពេទ្យ ទាំងអស់នេះត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាទីកន្លែងសាធារណៈ ពីព្រោះមនុស្សទូទៅអាចចេញចូលបានដោយគ្មានការហាមឃាត់។
ទីកន្លែងដែលមិនចាត់ទុកជាសាធារណៈគឺការិយាល័យ (ប្រហែលជាលើកលែងកន្លែងទទួលភ្ញៀវ) ពីព្រោះគេកម្រិតការចេញចូលសំរាប់តែបុគ្គលិក និងអតិថិជនជាកំណត់ប៉ុណ្ណោះ។ ប្រសិនបើទីកន្លែងណាមួយត្រូវបានកំណត់សម្រាប់តែបុគ្គលិកការិយាល័យ និងមិនមែនសម្រាប់អ្នកខាងក្រៅ
មិនថាកន្លែងនោះមានចំនួនបុគ្គលិកប៉ុន្មាននាក់នៅទីនោះទេ ទីកន្លែងនោះមិនត្រូវបានចាត់ទុកថា ជាទីសាធារណៈឡើយ[6]។
សាលប្រជុំសាធារណៈ ៖ ច្បាប់ក៏មិនបានឲ្យនិយមន័យអំពីអ្វីដែលហៅថា សាលប្រជុំសាធារណៈ ដែរ។ យុទ្ធសាស្រ្តបារាំងហាក់ដូចជាចង់បែងចែកឲ្យដាច់ការប្រជុំនៃសមាជិកនៃក្រុមឯកជនពីការប្រជុំដែលមានគោលបំណងឲ្យសាធារណជនចូលស្តាប់បាន។
ឧទាហរណ៍ ការជួបប្រជុំសមាជិកភាគហ៊ុន
ឬក្រុមប្រឹក្សាភិបាលរបស់ក្រុមហ៊ុន
វាមិនមែនជាការប្រជុំជាសាធារណៈទេ
ហើយការប្រជុំបុគ្គលិកក្រុមហ៊ុនក៏មិនចាត់ទុកជាសាធារណៈដែរ។
ប៉ុន្តែ ការប្រជុំបុគ្គលិកដោយគ្មានដាក់លក្ខខណ្ឌហាមឃាត់អ្នកខាងក្រៅចូលរួម
ការប្រជុំសមាជិកសហជីពទាំងនេះចាត់ទុកថាកិច្ចប្រជុំសាធារណៈ។
ដូច្នេះ មានលក្ខណៈវិនិច្ឆ័យបីដែលចាត់ទុកថា
ជាកិច្ចប្រជុំសាធារណៈគឺ
(១) ចំនួននៃអ្នកចូលរួម
(២) លក្ខខណ្ឌនៃការឲ្យចូល (វិធានកម្រិតការចូលរួម)
និង (៣) សមាសភាពនៃអ្នកចូលរួម
(សមាជិក និងមិនមែនជាសមាជិក)[7]។
សាធារណជន ៖ ជាន័យទូទៅ
សាធារណជនសំដៅដល់មនុស្សទូទៅ ជាពិសេសតតិយជន។
ការដាក់តាំងឲ្យសាធារណជនមើល ៖ ការបិទផ្សាយព័ត៌មាននៅលើផ្ទាំងប្រកាសព័ត៌មានតែមួយមុខមិនចាត់ទុកថាជាការដាក់តាំងឲ្យសាធារណជនមើលឡើយ
លើកលែងតែផ្ទាំងប្រកាសព័ត៌មាននោះមានមុខងារសម្រាប់ផ្សាយព័ត៌មានជាសាធារណៈ។ ឧទាហរណ៍ នៅក្នុងយុទ្ធសាស្ត្របារាំងការបិទផ្សាយក្រដាសបរិហារកេរ្តិ៍នៅលើផ្ទាំងប្រកាសពត៌មាននៅក្នុងរោងចក្រមួយអំពីការបណ្តេញកម្មករ មិនហៅថាជាការដាក់តាំងឲ្យសាធារណជនមើលទេ
បើមានតែកម្មកររោងចក្រអាចមើលផ្ទាំងនោះបាន (ទោះកម្មករមានចំនួនប៉ុន្មានក៏ដោយ)[8] ។
ប៉ុន្តែ បើអ្នកខាងក្រៅអាចចូលមើលបាន ផ្ទាំងប្រកាសព័ត៌មានការបិទផ្សាយនេះ
នឹងក្លាយជាការដាក់តាំងឲ្យសាធារណជនមើល។
ការបិទសំណេរបរិហារកេរ្តិ៍
នៅលើក្លោងទ្វារនៃល្វែងចូលសាលាដែលជាកន្លែងមនុស្សទូទៅ
ជាសមាជិក ឬមិនមែនសមាជិកសាលាអាចមើលឃើញ
ការដាក់តាំង ឲ្យសាធារណជនមើល[9]
គឺជាការដាក់តាំងឲ្យសាធារណជនមើល។
មធ្យោបាយទូរគមនាគមន៍ និងសោតទស្សន៍សម្រាប់សាធារណជន ៖
នេះរួមមានការផ្សាយនូវពាក្យ ឬ សម្ភារៈបរិហារកេរ្តិ៍
តាមវិទ្យុ ទូរទស្សន៍ ឬអ៊ិនធើណែត។ វិទ្យុ និងទូរទស្សន៍
ជាក់ស្តែងគឺជាមធ្យោបាយសម្រាប់សាធារណជន។
អ៊ិនធើណែតជាទូទៅមានគោលបំណងសម្រាប់ផ្សាយទៅសាធារណជន។ ប៉ុន្តែ ម៉ែលអាចជាសាធារណៈ
ឬមិនជាសាធារណៈ អាស្រ័យ ទៅលើប្រភេទនៃការប្រាស្រ័យទាក់ទងគ្នា។ អ៊ីម៉ែល
ឬអត្ថបទសារតាមទូរស័ព្ទដែលឆ្លើយឆ្លងពីមនុស្សម្នាក់ទៅមនុស្សម្នាក់ទៀតមិនចាត់ទុកជាសាធារណៈឡើយ។
គេអាចចោទសួរថា តើអ៊ីម៉ែល ឬទូរស័ព្ទទៅបុគ្គលិក
ឬបញ្ជីដែលមានឈ្មោះស្រាប់អាចជាការផ្សព្វផ្សាយជាធារណៈ ឬយ៉ាងណា?។
ខ. ធាតុសត្យានុម័ត ៖ ការអះអាងបំផ្លើស
ឬការទម្លាក់កំហុសលើអំពើណាមួយ
ការអះអាងបំផ្លើស ឬទម្លាក់កំហុស ៖
ការអះអាងបំផ្លើស (ភាសាបារាំង
Allégation) គឺការថ្លែងថាមនុស្សម្នាក់បានធ្វើអំពើអ្វីមួយជាក់លាក់ ជាទូទៅ គ្មានមូលដ្ឋាន ឬ ជាការមិនពិត។ ពាក្យបារាំង Allégation នេះមានន័យថា
ជាការអះអាង ការប្រកាស ទាក់ទងនឹងអំពើណាមួយ ឬច្រើន ហើយការមាន ឬមិនមានអំពើនោះទាមទារឲ្យមានការបង្ហាញជាភស្តុតាងថែមទៀត
ឬជាការអះអាង ការប្រកាសទាក់ទងនឹងការលើកឡើងបែបស្រមើស្រមៃ[10]។
ឧទាហរណ៍ ដូចជាការដែលអ្នកស្រីធីតាថ្លែងថា គាត់បានបាត់ខ្សែកមួយខ្សែ
ហើយគ្មានអ្នកណាក្រៅពីលោកចិត្តទេដែលបានលួចខ្សែកនោះ ព្រោះលោកចិត្តបានចូលក្នុងផ្ទះគាត់។
ជួនកាល ការអះអាងបំផ្លើសគឺជាការឮតាមគេ ឬជាចចាមអារ៉ាម។
ការទំលាក់កំហុស តាមភាសាបារាំង Imputation
គឺជាការភ្ជាប់ការទទួលខុសត្រូវទៅអ្នកណាមួយពីសកម្មភាព អំពើ
ឬការប្រព្រឹត្តណាមួយដែលអាចស្តីបន្ទោសអ្នកនោះបាន[11]។ គឺជាការថ្លែងដោយចោទប្រកាន់ថាមនុស្សម្នាក់បានធ្វើអំពើមួយអាក្រក់ឬមិនត្រឹមត្រូវ។
ការទំលាក់កំហុសអាចធ្វើតាមរបៀបដូចតទៅនេះ ៖
·
ថ្លែងថាអំពើមួយជាស្នាដៃរបស់អ្នកណាម្នាក់
·
ចោទថាអ្នកណាម្នាក់បានធ្វើអំពើមួយ
·
និយាយបញ្ឆិតបញ្ឆៀងថាអ្នកណាម្នាក់បានធ្វើអំពើមួយ
អំពើ ៖ អំពើ (ភាសាបារាំង Fait)
គឺជាកិរិយានៃការធ្វើអ្វីមួយ
អាចជាកាយវិការ ការប្រព្រឹត្ត ការនិយាយ ការសរសេរ ការគូររូបជាដើម។
អំពើសំដៅដល់អ្វីដែលធ្វើឲ្យកើតឡើងមានមែន។
អំពើបង្កើតជាព្រឹត្តិការណ៍ (ភាសាអង់គ្លេស Fact)។ ដូច្នេះ អំពើជាកម្មវត្ថុនៃការផ្ទៀងផ្ទាត់ មានន័យថា
គេអាចដឹងថា អំពើមួយត្រូវបានធ្វើ ឬមិនបានធ្វើ ដោយសារគេអាចផ្ទៀងផ្ទាត់បាន។ ឧទាហរណ៍ អ្នកស្រីធីតា
(ឧទាហរណ៍ខាងលើ) ថ្លែងពីអំពើ “លួច” ។ “លួច” អាចផ្ទៀងផ្ទាត់បានដោយការស៊ើបអង្កេត ឬការស្រាវជ្រាវ។
ក្នុងន័យច្បាប់ អំពើគឺជាអ្វីដែលគេអាចបញ្ជាក់ និងជំទាស់/ច្រានចោល
ដើម្បីរកឲ្យឃើញថាអំពើនោះមានមែន ឬមិនមាន។
ការថ្លែងពីអំពើដែលមានមែនគឺជា សេចក្តីថ្លែងពីការពិត។ ការថ្លែងពីអំពើដែលមិនមានសោះ គឺជាការថ្លែងមិនពិត។
ការថ្លែងពីអំពើខុសគ្នាពីការថ្លែងពីមតិយោបល់។ ក្នុងខណៈដែលគេអាចនិយាយថាសេចក្តីថ្លែងពីអំពើមួយជាសេចក្តីថ្លែងពិត
គេមិនអាចនិយាយថាការថ្លែងពីមតិមួយពិតឬមិនពិតនោះទេ ព្រោះគេមិនអាចធ្វើការបញ្ជាក់ថាមតិមួយពិត ឬមិនពិតនោះទេ។ គេអាចវិនិច្ឆ័យថាមតិមួយជាមតិសមរម្យឬមិនសមរម្យ
សមហេតុផល ឬមិនសមហេតុផល។ ក្នុងពេលដែលអំពើនាំឲ្យមាន
“ការផ្ទៀងផ្ទាត់ដោយសត្យានុម័ត” មតិយោបល់នាំឲ្យមាន
“ការវិនិច្ឆ័យដោយអត្តនោម័ត ”ឬ“ការវិនិច្ឆ័យទៅតាមជំនឿឬគុណតម្លៃ” របស់អ្នកណា ម្នាក់។
ឧទាហរណ៍ ក និយាយថា ខ មានពិន្ទុ IQ ច្រើនជាង ៣០ នេះជាសេចក្តីថ្លែងពីអំពើ ពីព្រោះគេអាចដាក់ ខ ឲ្យធ្វើតេស្តបាន
ដើម្បីវាស់ពិន្ទុ។ ប៉ុន្តែបើ ក និយាយថា ខ ជាមនុស្សល្ងង់ នេះមិនមែនជាសេចក្តីថ្លែងពីអំពើទេ ព្រោះការវិនិច្ឆ័យរបស់ ក ថា ខ មើលទៅដូចជាល្ងង់ ប៉ុន្តែការវិនិច្ឆ័យរបស់បុគ្គលផ្សេងទៀតគិតថា ខ ប្រហែលជាមិនអីទេ។ មតិយោបល់គឺជាអ្វីដែលប្រៀបធៀប (Relative) ដែលអាចប្រែប្រួលពីបុគ្គលម្នាក់ទៅបុគ្គលម្នាក់ទៀត។
ភាពបែងចែកគ្នាមិនដាច់រវាងអំពើ និងមតិ ៖ ការបែងចែករវាងអំពើ និងមតិជារឿងសំខាន់នៅក្នុងរឿងក្តីបរិហារកេរ្តិ៍
ព្រោះច្បាប់ផ្តន្ទាទៅលើសេចក្តីថ្លែងពីអំពើដែលធ្វើឲ្យប៉ះពាល់ដល់កិត្តិយសអ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ
តែមិនផ្តន្ទាសេចក្តីថ្លែងពីមតិទេ (សូមមើលផងដែរមាត្រា ២០ នៃច្បាប់ស្តីពីរបបសារព័ត៌មានដែលលើកលែងការទទួលខុសត្រូវក្នុងការសំដែងមតិ)។
ជួនកាលសេចក្តីថ្លែងខ្លះមានការលាយឡំគ្នារវាងអំពើ និងមតិដែលមិនងាយនឹងបែងចែកឲ្យដាច់ពីគ្នា
មានន័យថាតើមនុស្សម្នាក់ចង់ថ្លែងពីមតិ ឬចង់ប្រាប់ថាអំពើមួយបានកើតឡើង។ ឧទាហរណ៍ ក សង្កេតឃើញថា ខ ពាក់គ្រឿងអលង្ការថ្លៃៗ និងចាយវាយប្រាក់ច្រើននៅតាមហាងនានា ហើយគាត់បាននិយាយរឿងនេះទៅប្រាប់មិត្តគាត់ថា ខ ជាអ្នកមាន។ ការថ្លែងនេះមានការលាយឡំគ្នារវាង អំពើ និងមតិ ពីព្រោះការសង្កេតផ្តល់ជាអង្គហេតុថា ខ មានប្រាក់ច្រើន និងមានទ្រព្យធនថ្លៃៗ។ ការថ្លែងថា ខ ជាអ្នកមានគឺជាយោបល់ដែលចេញពីអង្គហេតុទាំងនោះ (ការចំណាយលើគ្រឿងអលង្ការ និងការចាយវាយប្រាក់ច្រើន)។ ការថ្លែងថាមនុស្សម្នាក់ដែលមានប្រាក់ខែតិច និងបើកឡានថ្លៃៗជាមនុស្សពុករលួយ ក៏ជាការថ្លែងដែលមានការលាយឡំរវាងអង្គហតុ
(អំពើ) និង មតិដែរ ដោយពាក្យ
“ពុករលួយ”
ត្រូវបានទាញចេញពីអង្គហេតុដែលថា បុគ្គលនោះមានប្រាក់ខែតិចសោះ ប៉ុន្តែអាចមានឡានថ្លៃៗជិះ។ នៅក្នុងសេចក្តីថ្លែងមួយដែលលាយឡំដោយអំពើផង
និងមតិផងជារួម តើគេត្រូវកំណត់យកមួយណាជាសេចក្តីថ្លែងពីអំពើ? ឬជាសេចក្តីថ្លែងពីមតិ?។
ជាឧទាហរណ៍ យើងសូមលើក
យកមកពិចារណានូវលក្ខណៈវិនិច្ឆ័យបួនដែលលើកឡើងដោយតុលាការឧទ្ធរណ៍របស់សហរដ្ឋអាមេរិកនៅក្នុងរឿងក្តី Ollman v. Evans ដើម្បីកំណត់ថាតើសេចក្តីថ្លែងមួយជាសេចក្តីថ្លែងពីអំពើ
ឬជាសេចក្តីថ្លែងពីមតិ ៖
(១) ភាពជាក់ច្បាស់នៃសេចក្តីថ្លែង៖
តើពាក្យដែលប្រើនោះមានន័យជាក់ច្បាស់ ឬឥតព្រលាំដែរឬទេ
ព្រោះថាអ្នកអានមិនទំនងជាធ្វើសេចក្តីសន្និដ្ឋានថាជាអំពើ
ចេញពីសេចក្តីថ្លែងមួយដែលមានន័យព្រលាំនោះទេ។
តុលាការបញ្ជាក់ថា
ការចោទប្រកាន់មនុស្សណាម្នាក់ពីការប្រព្រឹត្តឧក្រិដ្ឋកម្ម មិនមែនជាមតិទេ
គឺការចោទបែបនេះមានន័យជាក់ច្បាស់។ អ្នកអាន ឬអ្នកស្តាប់ទូទៅនឹងសន្និដ្ឋានថាការប្រព្រឹត្តឧក្រិដ្ឋកម្មជាអំពើ
(អង្គហេតុ) ដែលធ្វើឲ្យមនុស្សត្រូវចោទប្រកាន់នោះខូចខាតធ្ងន់ ណាស់។ ឧទាហរណ៍
ការចោទប្រកាន់មន្ត្រីម្នាក់ថាបានរំលោភសេពសន្ថវៈ ហើយបង់លុយឲ្យជនរងគ្រោះកុំឲ្យប្តឹង
ជាសេចក្តីថ្លែងពីអំពើ ការចោទប្រកាន់ថាចៅក្រមពុករលួយ
នៅក្នុងបរិបទនៃសេវាកម្មសាធារណៈ មានន័យថា ចៅក្រមនោះស៊ីសំណូក ឬបំពានករណីយកិច្ចរាជការ
ដូច្នេះ វាជាសេចក្តីថ្លែងពីអំពើរបស់ចៅក្រមនោះ មិនមែនមតិរបស់អ្នកចោទប្រកាន់ទេ។
ប៉ុន្តែ
កាលណាពាក្យមួយនាំឲ្យមានន័យដែលអាចឲ្យគេអាចបកស្រាយបានច្រើនយ៉ាង
ពាក្យនោះមិនអាចចាត់ទុកថាជាសេចក្តីថ្លែងពីអំពើទេ។ ឧទាហរណ៍ ពាក្យចៅក្រម
“គ្មានសមត្ថភាព” ជាពាក្យដែលទូលំទូលាយពេក មិនអាចកំណត់ឲ្យដឹងថាអំពើណាមួយដែលបញ្ជាក់ពីការគ្មានសមត្ថភាពនោះ។
តុលាការថា ពាក្យថា អ្នករាយការណ៍ម្នាក់ពាក់ព័ន្ធនឹង “ការរាយការណ៍ឲ្យតែបាននិងគ្មានការទទួលខុសត្រូវ”
និង “មានបច្ចេកទេសរាយការណ៍អន់” មានន័យ មិនជាក់ច្បាស់ពេកណាស់ ដែលគេមិនអាចចាត់ថាជាសេចក្តីថ្លែងពីអំពើបានទេ។
សរុបមក
កាលណាអ្នកអានឃើញសេចក្តីថ្លែងមួយមានន័យព្រលាំ អ្នកនោះមិនអាចសន្និដ្ឋានថា
តើអ្នកថ្លែងនោះចង់និយាយពាក្យដូចខ្លួនប្រើ ឬចង់និយាយផ្សេងពីហ្នឹង។
តុលាការក្នុងរឿងក្តីខាងលើស្នើគំនិតថា
តុលាការត្រូវវិភាគសេចក្តីថ្លែងដើម្បីកំណត់ថា សេចក្តីថ្លែងនោះមានន័យច្បាស់គ្រប់គ្រាន់ដើម្បីឲ្យគេដឹងថាជាសេចក្តីថ្លែងពីអំពើ
ឬមិនមែនជាអំពើ។
(២) ភាពអាចផ្ទៀងផ្ទាត់បាននៃសេចក្តីថ្លែង
៖ នេះជាកត្តាទីពីរដែលត្រូវពិចារណា គឺថាតើសេចក្តីថ្លែងមួយអាចផ្ទៀងផ្ទាត់បានដែរឬទេ។
តុលាការបញ្ជាក់ហេតុផលនៃវិធីនេះថា
អ្នកអានគ្មានហេតុផលអ្វីនឹងមើលឃើញថាសេចក្តីថ្លែងមួយដែលមិនអាចផ្ទៀងផ្ទាត់បាន ជាសេចក្តីថ្លែងដែលនាំឲ្យគេយល់ថាជាអំពើ(អង្គហេតុ)ពិតប្រាកដនោះទេ។
បើគេគ្មានមធ្យោបាយអាចផ្ទៀងផ្ទាត់បាន ដូច្នេះការសម្រេចផ្នែកអង្គហេតុនៅក្នុងរឿងក្តីមួយ
មុខជាត្រូវផ្អែកតែលើការស្មានប៉ុណ្ណោះ។ ដូច្នេះការសម្រេចបែបនេះមិនអាចយកជាការបានទេ។
(៣) បរិបទពេញលេញនៃសេចក្តីថ្លែង
៖ បន្ថែមលើលក្ខណៈវិនិច្ឆ័យទាំងពីរខាងលើ តុលាការស្នើឲ្យពិចារណាលើលក្ខណៈវិនិច្ឆ័យមួយទៀតគឺ
តើសេចក្តីថ្លែងមួយត្រូវបានធ្វើនៅក្នុងបរិបទណា
ព្រោះបរិបទនៃសេចក្តីថ្លែងនោះនឹងជះឥទ្ធិពលលើអ្នកអានឬអ្នកស្តាប់ជាមិនខាន។ នេះមានន័យថា កាលណាអ្នកអានបានមើលអត្ថបទទាំងមូល
អត្ថបទនោះនឹងបញ្ចេញសញ្ញាដល់អ្នកអានឲ្យដឹងថា តើអត្ថបទនោះចង់បង្ហាញពីសេចក្តីថ្លែងពីអំពើ
ឬពីសេចក្តីថ្លែងពីមតិ។ គេអាចធ្វើការបែងចែករវាងអំពើ និង
មតិបានតែនៅក្នុងបរិបទនោះប៉ុណ្ណោះ។
បរិបទដែលត្រូវយកមកពិចារណាគឺបរិបទភាសា
និងបរិបទសង្គម។ ឧទាហរណ៍ សេចក្តីថ្លែងនៅក្នុងអត្ថបទមួយ បើអានតែសេចក្តីថ្លែងនោះតែឯង
សេចក្តីថ្លែងនោះជាសេចក្តីថ្លែងពីអំពើ
តែបើយកសេចក្តីថ្លងនោះទៅផ្គួបបញ្ចូលក្នុងអត្ថបទទាំងមូល គេឃើញសេចក្តីថ្លែងនោះទៅជាសេចក្តីថ្លែងពីមតិទៅវិញ។
ឧទាហរណ៍ នៅក្នុងអត្ថបទមួយ អ្នកនិពន្ធសរសេរនៅក្នុងឃ្លាមួយថា លោកវេជ្ជបណ្ឌិត
“មានទ្រឹស្តីមួយគឺគាត់ចង់លះបង់ជីវិតមួយចោល” ហើយនៅក្នុងឃ្លាមួយទៀតអ្នកនិពន្ធសរសេរជាសំណួរថា
“តើគេត្រូវបញ្ឈប់វេជ្ជបណ្ឌិតនោះបែបណាបាន? តើមានកុមារប៉ុន្មាននាក់ទៀតដែលត្រូវស្លាប់?”។
វេជ្ជបណ្ឌិតជាដើមបណ្តឹងអះអាងថា សេចក្តីថ្លែងរបស់អ្នកនិពន្ធនោះគឺចង់នាំព័ត៌មានទៅសាធារណជនថា
គាត់មានបំណងសម្លាប់អ្នកជម្ងឺ ហើយអ្នកជម្ងឺដទៃទៀតកំពុងស្ថិតក្នុងគ្រោះថ្នាក់នឹងត្រូវគាត់សម្លាប់ដែរ។
តុលាការនិយាយថា ការពិពណ៌នាពិតប្រាកដរបស់អ្នកនិពន្ធ គឺអំពីវិធីព្យាបាលនិងកាលៈទេសៈដែលនាំឲ្យអ្នកជម្ងឺស្លាប់
មិនមែនអំពើសម្លាប់មនុស្សរបស់វេជ្ជបណ្ឌិតនោះទេ ដូច្នេះសេចក្តីថ្លែងនោះជាមតិរបស់អ្នកនិពន្ធ។
ជួនកាលទៀត
អ្នកនិពន្ធប្រើភាសាបែបព្រមានឲ្យដឹងជាមុន នៅក្នុងអត្ថបទរបស់ខ្លួន ដូចជាប្រើពាក្យថា
“តាមយោបល់របស់...” ឬ ដាក់ជាសំណួរថា “តើ...?”
ដែលជាសញ្ញាព្រមានឲ្យអ្នកអានដឹងថាអ្វីដែលនិយាយបន្តទៅទៀតនោះជាមតិរបស់ខ្លួន ឬ
ជាការអញ្ជើញអ្នកអានឲ្យពិចារណាទៅលើរឿងអ្វីមួយ។ តុលាការទទួលស្គាល់ថាការប្រើភាសាព្រមានជាមុនមិនមែនបង្កើតអភ័យឯកសិទ្ធិដល់គ្រប់សេចក្តីថ្លែងបរិហារកេរ្តិ៍នោះទេ។
បើសេចក្តីថ្លែងមួយពោរពេញទៅដោយព័ត៌មានបង្ហាញពីអំពើ (អង្គហេតុ)
ដូចជាការចោទប្រកាន់ពីការប្រព្រឹត្តឧក្រិដ្ឋកម្មជាដើម នៅក្នុងរឿងដូច្នេះ
ទោះបីប្រើភាសាព្រមានជាមុនក៏ដោយ ក៏ភាសានោះមិនអាចបន្សាបការ “សន្និដ្ឋានទៅខាងអំពើ” (Factual conclusion) បានដែរ។ ប៉ុន្តែ បើសេចក្តីថ្លែងបង្ហាញមិនសូវច្បាស់ពីអំពើ (អង្គហេតុ) ទេនោះ
សេចក្តីថ្លែងនោះនឹងធ្វើឲ្យអ្នកអានយល់ផ្សេងពីនេះយ៉ាងច្រើន។ តុលាការយល់ថា នៅក្នុងសេចក្តីថ្លែងព្រមានជាមុន
និងសេចក្តីថ្លែងដែលចោទជាសំណួរ បើគេថ្លឹងឲ្យធ្ងន់ទៅខាងមតិ តុលាការនឹងផ្តល់សេរីភាពទៅឲ្យអ្នកកាសែត
អ្នកនិពន្ធ អ្នកធ្វើអត្ថាធិប្បាយដើម្បីនាំបញ្ហាដែលមានសារសំខាន់ជាសាធារណៈ
ទៅឲ្យសាធារណជនដឹង និងធ្វើការពិនិត្យពិច័យលើបញ្ហានោះ។
(៤) ការវិភាគពីបរិបទសង្គមទូលំទូលាយ
៖ ជាការវិភាគបរិបទសង្គមដ៏ទូលំទូលាយ ដែលធ្វើឲ្យគេដឹងថា
តើសេចក្តីថ្លែងនោះស៊ីគ្នានឹងបរិបទនោះដែរឬទេ។ តុលាការនិយាយថា ប្រភេទនៃការសរសេរ
ឬការនិយាយខ្លះ ជាប្រពៃណី ឬជាការសន្មតរបស់សង្គម នឹងបញ្ចេញសញ្ញាដល់អ្នកអានឬអ្នកស្តាប់ថាវាជាមតិ។
ឧទាហរណ៍ ការដែលនិយាយថា កម្មករម្នាក់ជា “ជនក្បត់” នៅពេលដែលកម្មករនោះឆ្លងកាត់គំនូសដែលកម្មករធ្វើកូដកម្មបានគូសកុំឲ្យកម្មករឆ្លងកាត់ចូលទៅធ្វើការ។
តុលាការថា
ពាក្យវោហារបំភ្លៃនិងបំផ្លើសបែបនេះកើតមានស្ទើរតែគ្រប់កន្លែងដែលមានជម្លោះការងារ
ដូច្នេះ មិនមានន័យថា កម្មករដែលឆ្លងកាត់គំនូសនោះជាជនក្បត់ដូចដែលថានោះទេ។ នេះជាមតិរបស់កូដករប៉ុណ្ណោះ។
ជួនកាលសេចក្តីថ្លែងខ្លះរិះគន់
និយាយបង្អាប់លេងអ្នកណាម្នាក់ ឧទាហរណ៍ ការនិយាយពីអ្នកធ្វើអត្ថាធិប្បាយកីឡាម្នាក់ថា
“គាត់ជាអ្នកធ្វើអត្ថាធិប្បាយតែម្នាក់គត់នៅក្នុងក្រុងនេះ ដែលបានចូលថ្នាក់រៀន
ដើម្បីឲ្យគ្រូបង្រៀនគាត់ឲ្យនិយាយឲ្យបានត្រឹមត្រូវជាងមុន” ជាសេចក្តីថ្លែងពីមតិ
ព្រោះវាជាប្រពៃណីនៃការនិយាយបង្អាប់លេង គេតែងតែប្រើរូបកំប្លែង និង
ប្រើពាក្យឡែបខាយ។ គាត់មិនចង់និយាយថា
អ្នកធ្វើអត្ថាធិប្បាយនោះពិតជាបានទៅរៀនសាលាកែប្រែនោះទេ។
មនុស្សទូទៅតែងចាត់ថា
អត្ថបទវិចារណកថា ជាការសម្ដែងមតិរបស់អ្នកសរសេរ រីឯអត្ថបទសរសេរនៅទំព័រមុខ ជាអត្ថបទសរសេរពីហេតុការណ៍ដែលកើតឡើងដូច្នេះជាសេចក្តីថ្លែងពី អំពើ។
សេចក្តីថ្លែង ដែលគេមិនអាចហៅឲ្យជាក់ស្តែងថាជាមតិ
ឬជាអំពើនោះ ត្រូវហៅថាជាសេចក្តីថ្លែងកូនកាត់។ តុលាការនេះនិយាយថា
សេចក្តីថ្លែងកូនកាត់គឺជាសេចក្តីថ្លែងដែលមនុស្សភាគច្រើននឹងចាត់ទុកថាពិត ឬ មិនពិត
អាស្រ័យលើអំពើ ឬអង្គហេតុនៅពីក្រោយដែលមិនបានបង្ហើបនៅក្នុងសេចក្តីថ្លែងដែលនៅចំពោះមុខ។
នេះមានន័យថា បើការសរសេរនោះមិនអស់សេចក្តីដែលមិនអាចឲ្យគេសន្និដ្ឋានថាជា អំពើ ឬ មតិទេនោះ
គេអាចស្រាវជ្រាវរកអង្គហេតុខាងក្រៅសាច់រឿងដែលកំពុងសរសេរនោះ ដើម្បីយកមកវិភាគឲ្យដឹងប្រាកដថា
តើវាជាអំពើ ឬមតិ។ បើសេចក្តីថ្លែងមតិនោះ
នាំឲ្យគេសន្និដ្ឋានថាមតិនោះកើតចេញពីការសំអាងលើអំពើ (អង្គហេតុ)
សេចក្តីថ្លែងនោះមិនមែនជាមតិទេ។
គំនិតខាងលើនេះស្របគ្នានឹងយុត្តិសាស្ត្របារាំង
ដែលថាអំពើមួយអាចបញ្ជាក់បានមិនត្រឹមតែដោយកាលៈទេសៈដែលទាក់ទងនឹងរឿងក្តីដែលកំពុងជជែកគ្នានោះទេ
ប៉ុន្តែអាចបញ្ជាក់បានដោយកាលៈទេសៈខាងក្រៅផងដែរ
ដើម្បីបំភ្លឺរឿងក្តីដែលកំពុងជជែកគ្នានេះ[12]។
គ.
ការខូចខាតដល់កិត្តិយស
ដូចមានការពិភាក្សាខាងលើហើយ
ពាក្យពេចន៍មិនមែនមានខ្លឹមសារតែមួយគ្មានពីរនោះទេ។
ពាក្យពេចន៍ខ្លះអាចមានន័យវិជ្ជមានសម្រាប់បុគ្គលម្នាក់
ប៉ុន្តែអវិជ្ជមានសម្រាប់បុគ្គលផ្សេងទៀត។ ពាក្យពេចន៍ខ្លះមានន័យទៅតាមបរិបទ។
អត្ថន័យនៃពាក្យក៏មានន័យប្រែប្រួលទៅតាមពេលវេលា
និងទីកន្លែងដែរ។ ឧទាហរណ៍
បុគ្គល ក និយាយថា ដានី ជាស្រីខារ៉ាអូខេ។ មនុស្សខ្លះអាចមើលឃើញថា “ស្រីខារ៉ាអូខេ” ជាការងារមិនសមរម្យ។
មនុស្សខ្លះទៀតអាចគិតថាជាការងារធម្មតាដូចគេដូចឯង។
ឧទាហរណ៍មួយផ្សេងទៀតគឺការនិយាយថាបុគ្គលម្នាក់នោះឈឺដោយសារជម្ងឺអេដស៍។
ជម្ងឺអេដស៍តែម្តងមិនមែនជាការខូចកិត្តិយសអ្វីទេ
ប៉ុន្តែដោយសារការលាបពណ៌របស់សង្គម
ការភ្ជាប់អ្នកណាម្នាក់ជាមួយជម្ងឺអេដស៍
គឺជាការបង្ខូចកេរ្តិ៍។
កិត្តិយសត្រូវបានកំណត់និយមន័យថា
ជាការគោរព និងការសរសើរដែលអ្នកដទៃផ្តល់ឲ្យមនុស្សម្នាក់
(វចនានុក្រមច្បាប់ Black Law Dictionary) ជាការគោរព និងការសរសើរ ដែលអ្នកដទៃមានចំពោះមនុស្សម្នាក់។ ការធ្វើឲ្យប៉ះពាល់ដល់កិត្តិយសគឺជាការបណ្តាលឲ្យបាត់បង់នូវការគោរព និងការសរសើរចំពោះបុគ្គលនោះ។ របៀបម្យ៉ាងទៀតក្នុងការកំណត់និយមន័យ នៃការធ្វើឲ្យការប៉ះពាល់កិត្តិយសគឺជាការ “និយាយដែលធ្វើឲ្យរងរបួសដល់កិត្តិយសអ្នកដទៃ
ដោយលាតត្រដាងជននោះឲ្យគេស្អប់ខ្ពើម ប្រមាថ ចំអកឡកឡឺយ ឬសំដៅទៅបន្ទាបរូបគាត់ក្នុងសេចក្តីគោរពនិងរាប់អានពីសមាជិកសង្គមដែលមានការគិតត្រឹមត្រូវ”[13]។ ការបាត់បង់កិត្តិយសអាចនាំឲ្យបាត់បង់ឱកាសការងារ ជំនឿលើវិជ្ជាជីវៈ ជំនឿលើអាជីវកម្ម ឬ ឱកាសផ្សេងៗទៀត។ ដោយហេតុថា
ការខូចខាតកិត្តិយសត្រូវបានកំណត់ចេញពីទស្សនវិស័យនៃសមាជិកសង្គម ដូច្នេះសំណួរអាចលើកឡើងថា
តើអ្នកណាជាអ្នកត្រូវបង្ហាញថាការខូចខាតកិត្តិយសដែលកើតមាន? ជាចៅក្រម ឬសមាជិកសង្គម។ នៅក្នុងប្រទេសដែលមានគណៈវិនិច្ឆ័យ
(Jury) ចៅក្រមជាអ្នកវាយតម្លៃថា សំដីមួយមានលក្ខណៈបរិហារកេរ្តិ៍
(ធ្វើឲ្យខូចកិត្តិយសអ្នកដទៃ) សម្រាប់សំដីដែលងាយៗនឹងដឹងថាមានលក្ខណៈបរិហារកេរ្តិ៍
តែបើសំដីខ្លះដែលចៅក្រមមានមន្ទិលថាដូចជាមិនមានលក្ខណៈបរិហារកេរ្តិ៍ ដូច្នោះ
ចៅក្រមលើករឿងនោះឲ្យគណៈវិនិច្ឆ័យជាអ្នកសម្រេចវិញ[14]។ នេះដោយសារតែគេយកមតិរបស់សង្គមទូទៅថា
តើគេយល់ថាពាក្យមួយជាពាក្យធ្វើឲ្យប៉ះពាល់ដល់កិត្តិយសរបស់អ្នកដទៃ ឬពាក្យនោះគ្មានជាតិពិសពុលអ្វីទេ។
ឧទាហរណ៍ ដូចជានៅប្រទេសខ្មែរ តើការនិយាយថាមន្ត្រីរាជការម្នាក់មានសម្បត្តិច្រើន
មានន័យថាជាការសរសើរ ឬជាការរិះគន់ថាមន្ត្រីនោះជាជនពុករលួយ? ក្នុងសហគមន៍ខ្លះ
គេសរសើរអ្នកមានទ្រព្យសម្បត្តិច្រើន
ដោយគេមិនខ្វល់ថាសម្បត្តិនោះមានប្រភពចេញមកពីណាទេ។ តែនៅក្នុងសហគមន៍ខ្លះ មន្ត្រីដែលមានទ្រព្យសម្បត្តិច្រើនជាកម្មវត្ថុនៃការរិះគន់
ឬការពេបជ្រាយ ដោយសារគេសង្ស័យថាទ្រព្យនោះបានមកពីអំពើពុករលួយ។
ឃ. បុគ្គលដែលត្រូវរងការបរិហារកេរ្តិ៍
មាត្រា ៣០៥ នៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌមានគោលបំណងការពារមិនត្រឹមតែកិត្តិយស ឬកិត្តិសព្ទរបស់បុគ្គលឯកជនប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែការពាររហូតដល់ស្ថាប័នទៀតផង។ មាត្រា
៣០៥ មិនបានចង្អុលបង្ហាញថាស្ថាប័នណាអាចរងការបរិហារកេរ្តិ៍បាន ដូចជាស្ថាប័នឯកជន ឬសាធារណៈ ជាស្ថាប័នពាណិជ្ជកម្ម ឬស្ថាប័នស៊ីវិល ឬអង្គភាពរដ្ឋាភិបាលជាដើម។
ដោយហេតុថាច្បាប់បរិហារកេរ្តិ៍គ្របដណ្តប់តែទៅលើកិត្តិយស
ឬកិត្តិសព្ទរបស់ “បុគ្គល” ការបរិហារកេរ្តិ៍ ឬនិយាយបន្តុះបង្អាប់ផលិតផលមួយ ត្រូវស្ថិតនៅក្រៅវិសាលភាពនៃច្បាប់បរិហារកេរ្តិ៍។
ឧទាហរណ៍ ការនិយាយថាកៅស៊ូកង់ម៉ាក ក មានគុណភាពអន់
មិនមែនជាការបរិហារកេរ្តិ៍ក្រុមហ៊ុនដែលផលិតកៅស៊ូកង់នោះទេ ដូច្នេះ
ច្បាប់បរិហារកេរ្តិ៍ មិនអាចអនុវត្តលើករណីនេះបានទេ។
ពាក្យសំដីបរិហារកេរ្តិ៍ ជាទូទៅមិនលាតត្រដាងពីអត្តសញ្ញាណនៃបុគ្គលដែលត្រូវគេបង្ខូចកេរ្តិ៍ឡើយ។ ទោះបីជាយ៉ាងនេះក្តី ច្បាប់នៅក្នុងគ្រប់ប្រព័ន្ធច្បាប់ទាំងអស់អនុញ្ញាតឲ្យគេទាញសេចក្តីសន្និដ្ឋានអត្តសញ្ញាណបាន។ ឧទាហរណ៍
អ្នកកាសែតម្នាក់បានសរសេរថា “យោធានៅឈរជើងនៅតំបន់ ក បានរុករានយកព្រៃសហគមន៍
ដោយសេរីគ្មានការគ្រប់គ្រង”។ មេបញ្ជាការអង្គភាពនៅតំបន់នោះអាចសន្និដ្ឋានថា
អ្នកនិយាយចង់និយាយពីខ្លួន ព្រោះអង្គភាពនោះស្ថិតនៅក្រោមបញ្ជារបស់ខ្លួន។ ទោះបីជាពាក្យសំដីនោះមិនពោលដោយចំៗសំដៅលើបុគ្គលម្នាក់ ឬច្រើននាក់ក៏ដោយ ក៏អត្តសញ្ញាណរបស់ពួកគេអាចត្រូវសន្និដ្ឋានចេញពីអត្ថន័យពីកាលៈទេសៈខាងក្រៅដែលនាំឲ្យអ្នកស្តាប់ ឬទស្សនិកជនអាចយល់បាន ឬអាចបញ្ជាក់អះអាងពីអត្តសញ្ញាណរបស់បុគ្គលដែលទទួលការដៀមដាមបាន។
ប៉ុន្តែបើពាក្យនិយាយនោះមានលក្ខណៈទូលំទូលាយពេកដែលមិនអាចកំណត់ពីអត្តសញ្ញាណរបស់បុគ្គលជាក់លាក់ណាបាន នោះក៏គ្មានបទល្មើសបរិហារកេរ្តិ៍កើតឡើងដែរ។
ចំពោះការបរិហារកេរ្តិ៍ស្ថាប័នវិញ គេមិនដឹងច្បាស់ថាតើមាត្រា
៣០៥ នេះចង់គ្របដណ្តប់តែស្ថាប័នឯកជន ដូចជា អង្គភាពអាជីវកម្ម
ឬគ្របដណ្តប់ស្ថាប័នសាធារណៈ ដូចជាក្រសួងផងដែរ។ បើច្បាប់មានគោលបំណងគ្របដណ្តប់លើស្ថាប័នសាធារណៈ នោះបុគ្គលនីមួយៗអាចនឹងងាយធ្លាក់ចូលទៅក្នុងការដាក់ទោសទណ្ឌពីបទបរិហារកេរ្តិ៍ណាស់ ពោលគឺនៅពេលណាដែលពួកគេចោទសួរអំពីតម្លាភាពរបស់អង្គភាពរដ្ឋាភិបាល។ យោងតាមអត្ថាធិប្បាយ
លេខ ៣៤ របស់គណៈកម្មាធិការសិទ្ធិមនុស្សរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ
គណៈកម្មាធិការនេះហាមប្រាមការចោទប្រកាន់ពីបទបរិហារកេរ្តិ៍ ដោយចែងថា “រដ្ឋជាភាគីមិនត្រូវហាមឃាត់ការរិះគន់ស្ថាប័ន
ដូចជា កងទ័ព ឬរដ្ឋបាលជាដើម”[15]។ ដូច្នេះ ការចោទប្រកាន់បទបរិហារកេរ្តិ៍ស្ថាប័នសាធារណៈ ជាការផ្ទុយទៅនឹងស្មារតីនៃ
កតិកាសញ្ញាស្តីពីសិទ្ធិពលរដ្ឋ និងសិទ្ធិនយោបាយ។
ង. ធាតុអត្តនោម័ត
៖ អសុទ្ធចិត្ត
ច្បាប់ស្តីពីបទបរិហារកេរ្តិ៍ ដាក់ទណ្ឌកម្មចំពោះតែបុគ្គលណា
ដែលបញ្ចេញពាក្យសំដីដោយ អសុទ្ធចិត្តប៉ុណ្ណោះ។ អសុទ្ធចិត្ត
គឺជាចេតនាធ្វើឲ្យមានព្យសនកម្ម។ ច្បាប់កម្ពុជាមិនបានចែងណែនាំពីអ្វីដែលហៅថាអសុទ្ធចិត្តនោះឡើយ។ ក្នុងករណីដែលប្រទេសកម្ពុជាគ្មានយុទ្ធសាស្ត្រដើម្បីពន្យល់ពាក្យ អសុទ្ធចិត្តនៅក្នុងករណីបទបរិហារកេរ្តិ៍
ដូច្នេះតុលាការអាចក្រឡេកទៅរកអត្ថាធិប្បាយលេខ ៣៤ នៃគណៈកម្មាធិការសិទ្ធិមនុស្សដើម្បីយកជាគោលនាំផ្លូវក៏បាន
ព្រោះអត្ថាធិប្បាយនេះភ្ជាប់កាតព្វកិច្ចចំពោះប្រទេសកម្ពុជា។ ម្យ៉ាងវិញទៀតយុត្តិសាស្ត្របារាំងក៏ជាគំរូមួយល្អផងដែរ
ព្រោះយុត្តិសាស្ត្រនេះមានគោលគំនិតស្រដៀងគ្នានឹងគោលគំនិតក្នុងអត្ថាធិប្បាយលេខ ៣៤
លើរឿងនេះ។
អត្ថាធិប្បាយលេខ ៣៤ ចែងថា “នៅក្នុងករណីណាក៏ដោយ
គេត្រូវទទួលស្គាល់ថាការរិះគន់អំពីអ្វីមួយដែលជាកម្មវត្ថុនៃផលប្រយោជន៍សាធារណៈជាមធ្យោបាយការពារ”[16]
មានន័យថា ចុងចោទអាចលើកឡើងថាសំដីរបស់ខ្លួនមិនមែនមានគោលដៅវាយប្រហារបុគ្គលទេ
តែសំដីនោះទាក់ទងផលប្រយោជន៍សាធារណៈ
ដែលសាធារណជនគួរតែបានដឹងរឿងនោះ
គឺចុងចោទមិនមានគំនិតអសុទ្ធចិត្តដើម្បីវាយប្រហារដើមបណ្តឹងបរិហារកេរ្តិ៍នោះទេ។ ចំពោះការនិយាយប៉ះពាល់ដល់បុគ្គលសាធារណៈវិញ
អត្ថាធិប្បាយលេខ ៣៤ បានបញ្ជាក់ថាច្បាប់ “គួរចៀសវាងដាក់ទោស ឬចាត់ជាខុសច្បាប់នូវការនិយាយមិនពិតដែលបានបោះពុម្ពផ្សាយដោយភ័ន្តច្រឡំតែគ្មានគំនិតព្យាបាទអ្នកណាម្នាក់”
(កថាខ័ណ្ឌទី ៤៧)។ នេះមានន័យថា កាលណាការនិយាយណាមួយប៉ះពាល់ដល់កិត្តិយសរបស់បុគ្គលសាធារណៈ
តុលាការត្រូវដាក់បន្ទុកដល់ដើមចោទ (ជាបុគ្គលសាធារណៈ) ដើម្បីបង្ហាញថាការនិយាយរបស់ចុងចោទនោះ
ពោរពេញទៅដោយគំនិតព្យាបាទ (គំនិតចង់បំផ្លាញ) មិនមែនដោយសារការធ្វេសប្រហែស ឬការភ័ន្តច្រឡំទេ។
ដូច្នេះ បើគេរកមិនឃើញធាតុព្យាបាទនៅក្នុងការនិយាយទេនោះ តុលាការមិនត្រូវដាក់ទណ្ឌកម្មដល់អ្នកនិយាយប៉ះពាល់ដល់បុគ្គលសាធារណៈឡើយ។
ក្នុងការកំណត់ថាសំដីមួយជាសំដីពេញទៅដោយអសុទ្ធចិត្ត
តុលាការអាចយកយុត្តិសាស្ត្របារាំងជាគោលគំនិតណែនាំក៏បាន។ យុទ្ធសាស្រ្តបារាំងបានកំណត់លក្ខណៈវិនិច្ឆ័យសរុបខាងក្រោម ដើម្បីកំណត់ថាមានសុទ្ធចិត្តឬគ្មាន នៅពេលមានការនិយាយមួយដែលត្រូវបានចោទថាបរិហារកេរ្តិ៍អ្នកដទៃ
៖
១. មានគោលបំណងសមរម្យ
(La legitimité du but poursuivi)
២. គ្មានភាពជាសត្រូវនឹងគ្នា (L’absence d’animosité personelle)
៣. មានការអង្កេតហ្មត់ចត់មុននិយាយ (Le sérieux de l’enquête)
៤. និយាយដោយមានការថ្លឹងថ្លែង (La prudence dans l’expression ou modération)
មានគោលបំណងសមរម្យ ៖ ពាក្យសំដីដែលបន្លឺឡើងគឺក្នុងគោលបំណងផ្តល់ព័ត៌មានទៅសាធារណជនឲ្យដឹងពីសាច់រឿងណាដែលទាក់ទងនឹងផលប្រយោជន៍ ឬជាក្តីកង្វល់នៃសាធារណជន។
ឧទាហរណ៍
ការនិយាយ ឬរបាយការណ៍អំពីតម្លាភាព
និងគណនេយ្យភាពរបស់រដ្ឋាភិបាលគឺជារឿងដែលបម្រើឲ្យផលប្រយោជន៍សាធារណៈ។
ការកេងបន្លំថវិកាជាតិក៏ជារឿងដែលសាធារណៈចង់ដឹង។
សេចក្តីរាយការណ៍ពីការធ្វើឲ្យខូចបរិស្ថាន
សុខភាព ការរឹបអូសដីធ្លី ឬការបណ្តេញចេញក៏ជាចំណុចសំខាន់សម្រាប់សាធារណជនត្រូវដឹងដែរ។
គ្មានភាពជាសត្រូវនឹងគ្នា ៖
និយាយឲ្យងាយស្តាប់ទៅ
ពាក្យដែលនិយាយស្តីមិនត្រូវធ្វើឡើង
ដើម្បីធ្វើការសងសឹកដល់បុគ្គលណាមួយឡើយ។
ប៉ុន្តែ ពាក្យសំដីដែលមិនពិរោះពិសារអំពីអ្នកណាម្នាក់ក៏មិនមែនសុទ្ធតែមានន័យថាការសងសឹកផ្ទាល់ខ្លួននោះដែរ។
គេត្រូវពិនិត្យមើលទំនាក់ទំនងរវាងអ្នកត្រូវគេបង្ខូចកេរ្តិ៍
និងអ្នកបង្ខូចកេរ្តិ៍។
ឧទាហរណ៍ សមាជិកម្នាក់នៃសមាគមមួយដែលអំពាវនាវឲ្យពិនិត្យមើលប្រធានសមាគមអំពីការប្រើប្រាស់ថវិកាសមាគម មិនមែនមានន័យថា ជាការសងសឹកនោះទេ
លើកលែងតែ ជាឧទាហរណ៍ ប្រធានបានដាក់វិន័យសមាជិកនោះកាលពីមុន
ហើយសមាជិកនេះបានអំពាវនាវឲ្យត្រួតពិនិត្យមើលការកេងបន្លំ សូម្បីតែគ្មានតម្រុយនៃការគៃបន្លំណាមួយសោះក៏ដោយ។
ប៉ុន្តែគេអាចប្រមាណមើលបានពីគោលបំណងនៃការអំពាវនាវនោះផងដែរ។ ការរិះគន់របស់អ្នកនយោបាយប្រឆាំងទៅលើសមាជិករដ្ឋាភិបាល
នៅក្នុងការអនុវត្តមុខងារត្រួតពិនិត្យរបស់គេ
មិនត្រូវចាត់ទុកជាភាពជាសត្រូវនឹងគ្នាទេ
ព្រោះជាការអនុវត្តតួនាទីរបស់គណបក្សប្រឆាំង។
មានការអង្កេតហ្មត់ចត់មុននិយាយ ៖ ការអង្កេតហ្មត់ចត់គឺមិនមែនមានន័យរហូតដល់ទៅរកភស្តុតាងបញ្ជាក់ពីភាពពិតនៃអង្គហេតុដែលត្រូវបានចោទប្រកាន់នោះឡើយ ប៉ុន្តែការអង្កេតនេះគួរត្រូវបានធ្វើដោយមានការប្រុងប្រយ័ត្នមុនពេលនិយាយពីរឿងនោះ។ ការធ្វើបែបនេះគឺដើម្បីធានាពីភាពសត្យានុម័ត
(Objectivity) នៃពាក្យសំដីដែលនិយាយ។ បុគ្គលដែលគេចោទថានិយាយពាក្យបរិហារកេរ្តិ៍នោះត្រូវប្រឹងប្រែងឲ្យអស់លទ្ធភាពដើម្បីឲ្យព័ត៌មានដែលខ្លួននិយាយនោះមានមូលដ្ឋានគ្រាន់បើ។ ប្រសិនបើចុងចោទប្រឌិតរឿងនោះ
គាត់មិនអាចបង្ហាញពី “សុទ្ធចិត្ត” នៅក្នុងពាក្យសំដីរបស់គាត់បានឡើយ។
និយាយដោយមានការថ្លឹងថ្លែង
៖
ការបញ្ចេញពាក្យសំដីត្រូវធ្វើឡើងដោយមានការប្រយ័ត្នប្រយែង
និង មានការថ្លឹងថ្លែង។ ពាក្យសំដីដែលមានការថ្លឹងថ្លែងគឺមិនត្រូវមានការបំផ្លើស
ឬការនិយាយបង្ករឿង។ ឧទាហរណ៍
ការប្រើពាក្យថា “ក្បត់ជាតិ” ឬ “មានពិរុទ្ធ”
នេះមិនមែនជាការបញ្ចេញមតិដោយប្រយ័ត្នប្រយែងនោះទេ។ ការនិយាយដោយមានការថ្លឹងថ្លែងត្រូវរួមបញ្ចូលទស្សនៈផ្ទុយផងដែរ។
ឧទាហរណ៍ បើអ្នកនិយាយម្នាក់បានអង្កេតហ្មត់ចត់លើរឿងណាមួយហើយ គាត់គួរបង្ហាញពីព័ត៌មានដែលផ្ទុយពីរឿងដែលគាត់រកឃើញដែរដើម្បីបញ្ជាក់ថាគាត់បានបង្ហាញព័ត៌មានគ្រប់ជ្រុងជ្រោយ
មិនមែនស្តាប់តែប្រភពម្ខាងនោះទេ។
នៅសហរដ្ឋអាមេរិក ការបរិហារកេរ្តិ៍ជាសាធារណៈ
ឬ“បរិហារកេរ្តិ៍តាមការសរសេរ”
(Libel) ជាអំពើ អនីត្យានុកូល (Tort)។ បន្ទុកក្នុងការបញ្ជាក់បង្ហាញធាតុផ្សំនៃបទល្មើសបរិហារកេរ្តិ៍គឺស្ថិតនៅលើដើមចោទ។
ឧទាហរណ៍ការបញ្ជាក់ពីការមិនពិត
និងចេតនាទុច្ចរិតជាបន្ទុករបស់ភាគីដើមចោទ
(សូមមើលឧទាហរណ៍រឿងក្តីរវាង New York Times
និង Sullivan)។
នៅប្រទេសបារាំង ការបរិហារកេរ្តិ៍ជាសាធារណៈគឺជាបទមជ្ឈិម និងត្រូវបានកាត់ក្តីដោយ តុលាការព្រហ្មទណ្ឌ។ ចេតនាទុច្ចរិតត្រូវបានសន្មតសម្រាប់ចុងចោទ គឺមិនមែនខាងអយ្យការ
ឬ ភាគីរដ្ឋប្បវេណីឡើយ។ ហេតុដូច្នេះ ចុងចោទត្រូវតែទទួលបន្ទុកបង្ហាញភស្តុតាងពីសុទ្ធចិត្តរបស់ខ្លួន។
ក. មតិយោបល់
មតិយោបល់ត្រូវបានទទួលការការពារដោយរដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជា
មាត្រា៤១ និងច្បាប់ស្តីពីរបបសារព័ត៌មាន
មាត្រា២០។
មាត្រា ៤១ (រដ្ឋធម្មនុញ្ញ)
ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរមានសេរីភាពខាងការបញ្ចេញមតិរបស់ខ្លួន សេរីភាពខាងការបោះពុម្ពផ្សាយ និងសេរីភាពខាងការប្រជុំ។
មាត្រា ២០ (ច្បាប់ស្តីពីរបបសារព័ត៌មាន)
អំពើប្រព្រឹត្តរបស់និយោជក និពន្ធនាយក ឬអ្នកនិពន្ធអត្ថបទដែលរំលោភច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌ
ត្រូវទទួលទោសតាមច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌ។ ប៉ុន្តែទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ
ក៏គ្មានជនណាម្នាក់ត្រូវចាប់ចង ឬជាប់ពន្ធនាគារ ដោយសារការបញ្ចេញមតិឡើយ។
ដូច្នេះរាល់ការបញ្ចេញមតិយោបល់មិនត្រូវបានដាក់ទោស
ដោយច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌរួមទាំងច្បាប់ បរិហារកេរ្តិ៍ផងដែរ។
ដូចដែលពិភាក្សាខាងលើ មតិយោបល់មិនអាចផ្ទៀងផ្ទាត់បានទេ
ដូច្នេះគេមិនអាចបង្ហាញភស្តុតាងថាមតិយោបល់មួយពិត ឬមិនពិត ត្រូវឬខុស ឡើយ។ ច្បាប់បរិហារកេរ្តិ៍ផ្តន្ទាទោសតែការថ្លែងណាដែលមិនពិតដែលធ្វើឲ្យប៉ះពាល់កិត្តិយសអ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។
ការពិតគឺជាមធ្យោបាយការពារចំពោះបណ្តឹងពីបទបរិហារកេរ្តិ៍។
ទោះបីជាការនិយាយមួយបានប៉ះពាល់ដល់កិត្តិយសរបស់អ្នកណាម្នាក់ក៏ដោយ តែបើការនិយាយរឿងនោះជារឿងពិត
អ្នកនិយាយមិនទទួលខុសត្រូវពីបទបរិហារកេរ្តិ៍ទេ។ ឧទាហរណ៍
ការនិយាយថាមន្ត្រីម្នាក់បានទទួលសំណូក
ថ្វីពាក្យស៊ីសំណូកនេះធ្វើឲ្យខូចកិត្តិយសរបស់មន្ត្រីនោះក៏ដោយ ក៏អ្នកនិយាយនោះមិនអាចត្រូវបានដាក់ទោសពីបទបរិហារកេរ្តិ៍បានដែរ។
គ. សុទ្ធចិត្ត
លក្ខណៈវិនិច្ឆ័យដើម្បីកំណត់អំពីនិយមន័យនៃសុទ្ធចិត្ត
ត្រូវបានបង្ហាញនៅផ្នែកខាងលើរួចហើយ។ ឧទាហរណ៍ នៃរឿងក្តីមួយដែលតុលាការសិទ្ធិមនុស្សអឺរ៉ុបបានសម្រេចយកធ្វើជាគំរូ
ដើម្បីស្វែងយល់ពីលក្ខណៈវិនិច្ឆ័យនៃសុទ្ធចិត្ត។
នេះជារឿងក្តីរបស់លោក Noël
Mamère ជាសមាជិកសភាបារាំងមកពីគណបក្សបៃតង ដែលបានដាក់បណ្តឹងទៅតុលាការសិទ្ធិមនុស្សអឺរ៉ុបជំទាស់ទៅនឹងតុលាការកំពូលបារាំង
(French
Cour de cassation) ដែលដាក់ទោសគាត់ពីបទបរិហារកេរ្តិ៍។
ដំណើររឿងមានដូចខាងក្រោមនេះ។
នៅពេលនិយាយជាមួយទូរទស្សន៍បារាំង២ (TV France 2) ក្នុងឆ្នាំ១៩៩៩ លោក
Mamère បានឆ្លើយតបទៅនឹងអ្នកចូលរួមផ្សេងទៀត
ដែលរំលឹកអំពីហេតុការន៍នៃការផ្ទុះរោងចក្រនុយក្លេអ៊ែរនៅ Cher-nobyl
នៅសហភាពសូវៀតក្នុងឆ្នាំ១៩៨៦ ថា "ជាច្រើនសប្តាហ៍បន្ទាប់ពីការផ្ទុះនោះមក នៅតែមានពពកនៃសារធាតុសេស្យូមបានឆ្លងចូលក្នុងប្រទេសបារាំង ហើយនេះជាលទ្ធផលនៃការផ្ទុះរោងចក្រនុយក្លេអ៊ែរ Chernobyl ។ ខ្ញុំបានបង្ហាញរឿងនេះដល់កាសែត នៅម៉ោង១៣ ក្នុងឆ្នាំ១៩៨៦ ជាថ្ងៃនៃមហន្តរាយនៅ Chernobyl បានកើតឡើង។ មានបុគ្គលបីសាចម្នាក់ឈ្មោះ Pellerin ធ្វើការនៅក្នុងអាជ្ញាធរមជ្ឈិមសម្រាប់ការការពារប្រឆាំងនឹងកាំរស្មីអ៊ីយ៉ុង នៅតែនិយាយច្រំដែលៗប្រាប់យើងថា ប្រទេសបារាំងជាប្រទេសខ្លាំងមានគំនិតថាខ្លួនឯងជាអាស្ទេរិក
(Asterix complex)[17] ថាពពកនៃកាំរស្មីពី Chernobyl មិនបានហោះកាត់ព្រំដែនប្រទេសរបស់យើងទេ។”[18]
លោក Pellerin ជាពេទ្យឯកទេសខាងកាំរស្មីអគ្គិសនីវិទ្យា និងជាសាស្រ្តា ចារ្យផ្នែកជីវរូបសាស្រ្ត
និងជារដ្ឋមន្ត្រីសុខភាព
និងការងារ ដែលដឹកនាំក្រសួងកណ្តាលសម្រាប់ការការពារប្រឆាំងនឹងកាំរស្មីអ៊ីយ៉ុងក្នុងអំឡុងពេលដែលមានមហន្តរាយនៅ Chernobyl។
បេសកកម្មរបស់គាត់គឺត្រូវគ្រប់គ្រងកម្រិតនៃការរាលដាលឆ្លងកំទេចកាំរស្មីនៅក្នុងដែនដីប្រទេសបារាំង និងផ្តល់ព័ត៌មានបន្ទាន់ទៅក្រសួងទាំងអស់អំពីបញ្ហានេះ។
ក្នុងខែតុលា
ឆ្នាំ២០០០ លោក Mamère ត្រូវបានសាលាដំបូងក្រុងប៉ារីសកោះហៅឲ្យបំភ្លឺលើបណ្តឹងពីបទបរិហារកេរ្តិ៍ដែលប្តឹងដោយលោក Pellerin។
គាត់ត្រូវបានតុលាការផ្តន្ទាទោសឲ្យ បង់ប្រាក់ពិន័យចំនួន១ម៉ឺនហ្រ្វង់ និងសងជម្ងឺចិត្តចំនួន៥ម៉ឺនហ្រ្វង់
និងបង្គាប់ចុះផ្សាយសាលក្រមតុលាការនៅលើទំព័រកាសែតទៀត ដោយចំណាយប្រាក់ខ្លួនឯង។ លោក Mamère បានប្តឹងទៅសាលាឧទ្ធរណ៍ក្រុងប៉ារីស។ សាលាឧទ្ធរណ៍ក្រុងប៉ារីសបានតម្កល់សាលក្រមសាលាដំបូង
ដោយមានមូលហេតុថា លោក Mamère ខ្វះការថ្លឹងថ្លែងនៅក្នុងការនិយាយស្តី៖
១. ការប្រើពាក្យពេចន៍ដូចជា “នៅតែនិយាយច្រំដែលៗប្រាប់យើង” លោក Mamère ទទូចយ៉ាងខ្លាំង
និងគ្មានអ្វីគួរមន្ទិល ថាលោក
Mr Pellerin មានចេតនាកុហកច្រំដែលៗ និងថាគាត់បានក្រឡៃការពិតមករហូតគ្មានផ្លាស់ប្តូរនិងដោយដឹងខ្លួន។
២. គាត់ក៏បាននិយាយពីលោក Pellerin ថាជា“បីសាច” ដែលនេះមិនមែនជាការបញ្ចេញសំដីអព្យាក្រឹត ជាពិសេសកាលណាប្រើពាក្យនេះភ្ជាប់ជាមួយអ្វីម្យ៉ាងដូចជាគ្រោះមហន្តរាយ Chernobyl នេះ។ គាត់ក៏និយាយដែរថា ភាគីរដ្ឋប្បវេណីកើតគំនិត “ចាត់ខ្លួនឯងជាអាស្តេរិច”[19]
ដូចនេះធ្វើឲ្យលោក Pellerin ជាមនុស្សគួរឲ្យសើចចំអក និងជាមនុស្សមិនគួរឲ្យទុកចិត្តបាន។
៣. ការដែលលោក Mamère
មិនទុកមុខ ការនិយាយបង្គ្រប ចរិតប្រមាថកាតទានលើភាគី រដ្ឋប្បវេណីបង្ហាញអំពីការខ្វះខាតនូវមជ្ឈន្តិកភាព
(ភាពនៅជាកណ្តាល, ភាពមិនហួសហេតុ) នៃសំដីរបស់គាត់។
៤. ដោយហេតុថាគាត់ខ្វះលក្ខខណ្ឌមួយក្នុងចំណោមលក្ខខណ្ឌផ្សេងទៀតនៃធាតុផ្សំសុទ្ធចិត្ត ចុងចម្លើយមិនត្រូវបានចាត់ទុកថា
បាននិយាយដោយសុទ្ធចិត្តនោះទេ ដូច្នេះហើយ តុលាការក៏មិនចាំបាច់ពិនិត្យលើទិដ្ឋភាពផ្សេងទៀតនៃធាតុផ្សំសុទ្ធចិត្តដែរ។
៥. ដូច្នេះគាត់ត្រូវផ្តន្ទាទោស។
តុលាការកំពូលបារាំងក្នុងខែតុលា ឆ្នាំ២០០២ បានតម្កល់សាលដីកាសាលាឧទ្ធរណ៍ទៀត។ បន្ទាប់មក រឿងក្តីនេះត្រូវបានប្តឹងបន្តទៅតុលាការសិទ្ធិមនុស្សអឺរ៉ុបក្នុងខែមេសា ឆ្នាំ២០០៣។
ក្នុងខែឧសភា ឆ្នាំ២០០៦ គណៈកម្មការដើម្បីស្រាវជ្រាវ និងព័ត៌មានឯករាជ្យស្តីពីវិទ្យុសកម្ម និងសមាគមបារាំងនៃអ្នកមានជម្ងឺក្រពេញទីរ៉ូអីតបានទទួលស្គាល់ថាមន្រ្តីនាពេលនោះបានកុហក និងប៉ាន់ប្រមាណមិនដល់នូវកំទេចវិទ្យុសកម្មហោះពី Chernobyl ធ្លាក់ចូលប្រឡាក់ប្រឡូកប្រទេសបារាំង។
តុលាការអឺរ៉ុបបានចេញនូវសាលក្រមរបស់ខ្លួនក្នុងខែវិច្ឆិកា
ឆ្នាំ២០០៦។ នៅក្នុងសាលក្រមនោះ
តុលាការអឺរ៉ុបមិនយល់ស្របតាមតុលាការបារាំងដែលថាលោក Mamère
គ្មានសុទ្ធចិត្តនោះទេ ដោយមានសំអាងហេតុផលថា[20]៖
·
ការនិយាយរបស់លោក Mamère
ពាក់ព័ន្ធនឹងប្រធានបទដែលជាក្តីបារម្ភជាទូទៅ ពោលគឺការការពារបរិស្ថាន
និងសុខភាពសាធារណៈ។ [ធាតុផ្សំនៃសុទ្ធចិត្ត ៖ គោលបំណងសមរម្យ]
·
លោក Mamère
និយាយក្នុងសមត្ថភាពគាត់ជាអ្នកតំណាងរាស្ត្រដែលជាប់ឆ្នោតម្នាក់ដែលលះបង់សម្រាប់បុព្វហេតុអេកូឡូស៊ី ដូច្នេះសំដីរបស់គាត់ត្រូវចាត់ទុកថា
ការសម្ដែងមតិខាងនយោបាយ ឬ“សកម្មជន” [ធាតុផ្សំនៃសុទ្ធចិត្ត ៖ គ្មានភាពជាសត្រូវ មិនមានធាតុស្អប់ឬគំនុំជាមួយលោក Pellerin ឡើយ)] ។
·
បុគ្គលដែលនិយាយអំពីសាច់រឿងដែលជាក្តីបារម្ភជាទូទៅគួរមានឱកាសរួចពីការទទួលខុសត្រូវ ពេលណាគេបានសម្តែងសុទ្ធចិត្ត
ឬនិយាយការពិត (ក្នុងករណីគាត់អះអាងពីអំពើ ឬព្រឹត្តិការណ៍អ្វីមួយ)។
·
តាមបញ្ញត្តិនៃមាត្រា ៣៥ នៃច្បាប់ឆ្នាំ១៨៨១ តុលាការបារាំង បានរារាំងជនជាប់ចោទក្នុងការឲ្យប្រើភស្តុតាងខាងអង្គហេតុនៃអំពើបរិហារកេរ្តិ៍
ដែលបានកន្លងមកជាង ១០ ឆ្នាំហើយទេ (ហេតុការណ៍នៃមហន្តរាយឆ្នាំ១៩៨៦)[21]។
តុលាការអឺរ៉ុបមិនយល់ស្របជាមួយនឹងការអះអាងបែបនេះទេ។
ក្នុងន័យទូទៅ តុលាការអឺរ៉ុបយល់ស្របនឹងតក្កភាព (ភាពមានហេតុផល) នៃការកំណត់អាជ្ញាយុកាលប្រភេទនេះ ព្រោះថាកាលណាព្រឹត្តិការណ៍ដែលបានអះអាងកន្លងផុតកាន់តែយូរទៅ គេកាន់តែពិបាកក្នុងការកំណត់ការពិតនៃព្រឹត្តិការណ៍នោះណាស់។ ប៉ុន្តែ ចំពោះព្រឹត្តិការណ៍ប្រវត្តិសាស្រ្ត
ឬព្រឹត្តិការណ៍វិទ្យាសាស្រ្តវិញ អង្គហេតុថ្មីអាចផុសចេញច្រើនឆ្នាំក្រោយមកដែលធ្វើឲ្យការជជែកវែកញែកកកាយបានព័ត៌មានកាន់តែសម្បូណ៍ ហើយការជជែកវែកញែកនោះជួយធ្វើឲ្យប្រជាពលរដ្ឋកាន់តែយល់ដឹងពីអ្វីដែលបានកើតឡើង។
·
ស្តីពីការខ្វះនូវមជ្ឈន្តិកភាព
(ភាពជាកណ្តាល) (Modération ou prudence dans l’expression) តុលាការអឺរ៉ុបមានមូលហេតុយ៉ាងនេះ ៖
១. តាមមតិរបស់តុលាការ ពាក្យសំដីដែលកើតជាការប្តឹងផ្ដល់គ្នានៅក្នុងរឿងនេះ ទោះបីជាការចំអកឡកឡឺយក្តី ក៏នៅតែស្ថិតក្នុងព្រំដែននៃការនិយាយបំផ្លើស ឬការនិយាយបង្កហេតុដែលនៅទទួលបានដែរ។ តុលាការរកមិនឃើញថាមានភាសាជេរប្រមាថច្បាស់ទែងនៅក្នុងពាក្យដែលគាត់និយាយនោះទេ ព្រោះថា ៖ ថ្វីបើគាត់ហៅលោក Pellerin ថាជា“តួបីសាច”ក្តី អត្ថន័យពិតប្រាកដនៃពាក្យគឺជាការប្រៀបធៀប ហើយការដែលថាលោក Mamère មិនសូវនិយាយសំដៅទៅលោក Pellerin
ជាបុគ្គល ប៉ុន្តែជាតំណាងនៃអង្គភាពមួយដែលនៅជួរមុខទាក់ទងនឹងការផ្តល់ព័ត៌មានទៅសាធារណជនអំពីឥទ្ធិពលនៃមហន្តរាយ Chernobyl មានទៅលើប្រទេសបារាំង ដែលជាព្រឹត្តិការណ៍បីសាច បញ្ជាក់ឲ្យឃើញថាលោក Mamère មិននិយាយផ្ទាល់ទៅរក Pellerin ដែរ។
២. ចំពោះពាក្យថា “ចាត់ខ្លួនជាអាស្ទេរិច” នោះ វាគ្រាន់តែជារូបភាពនៃពពកវិទ្យុសកម្មមួយ “ជាប់គាំង” ត្រឹមព្រំដែនប្រទេសបារំាង ដែលគេអាចមើលឃើញដូចរូបត្លុកនៃស្ថានភាពមួយដែលលោក Mamère មើលឃើញ ដោយរំលឹកជាពិសេសពី ឥរិយាបថដ៏មានទំនុកចិត្តនៃអាជ្ញាធរនាំឲ្យបាត់សុភវិនិច្ឆ័យចំពោះទីតាំងភូមិសាស្រ្តនៃប្រទេសបារាំង (សូម្បីតែឥទ្ធិពលពិតប្រាកដពីមហន្តរាយពិតរបស់ Chernobyl មកលើប្រទេសបារាំង ក៏គ្មាននរណាដឹងច្បាស់ដែររហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ)។
៣. ចំពោះឃ្លាដែលថា “និយាយច្រំដែលៗប្រាប់យើង…” ជាជាងនិយាយកុហកដោយចេតនាច្រំដែលៗ គេអាចមើលឃើញថា ឃ្លានេះគ្រាន់តែជាការនិយាយដល់សេចក្តីថ្លែងការណ៍ជាច្រើនដងរបស់នាយកនៃអាជ្ញាធរមជ្ឈិមសម្រាប់ការការពារប្រឆាំងនឹងកាំរស្មី អ៊ីយ៉ុងតាមបណ្តាញផ្សាយព័ត៌មានដែលកាលនោះដើមបណ្តឹងសាទុក្ខ
(ដែលនៅពេលមហន្តរាយកើតឡើងដើមបណ្តឹងសាទុក្ខ [Mamère]ជាសាក្សីជាប់នឹងព្រឹត្តិការណ៍ជាងគេ)។
៤. ពាក្យសំដីទាំងនោះត្រូវពិចារណានៅក្នុងបរិបទរបស់វា៖ ដើមបណ្តឹងសាទុក្ខបញ្ចេញប្រតិកម្មភ្លាមៗទៅលើការលើកឡើងរបស់អ្នកចូលរួមពិភាក្សាម្នាក់ទៀតអំពីសៀវភៅមួយដែលឧទ្ទិសជូនជនរងគ្រោះនៃមហន្តរាយ
Chernobyl និងអំពីអារម្មណ៍រំជួលរបស់គាត់ ដែលដុះចេញពីការអានសៀវភៅនោះ នៅក្នុងកម្មវិធីមួយដែលមិនសូវមានព័ត៌មានផ្សាយ
តែមានឆាកកំសាន្តច្រើន ហើយជាកម្មវិធីដែលទទួលបានប្រជាប្រិយភាពដោយសារតែនិយាយបំភ្លៃការពិត និងរបៀបជាបង្កឲ្យភាពចំរូងចំរាស់។
·
តាមទស្សនៈរបស់តុលាការ ហេតុផលដែលបានផ្តល់ដោយតុលាការក្នុងស្រុក(តុលាការបារាំង) សម្រាប់គាំទ្រការរកឃើញរបស់ខ្លួនថាគ្មានសុទ្ធចិត្ត
ស្តែងឲ្យឃើញនូវការបកស្រាយដ៏រឹងកំ-ព្រឹសនូវពាក្យសំដីដើមបណ្តឹងសាទុក្ខ ដែលមិនងាយស្រួលនឹងសម្រុះសម្រួលជាមួយនឹងសេរីភាពខាងការបញ្ចេញមតិ។
·
តុលាការអឺរ៉ុបមិនយល់ស្របជាមួយនឹងតុលាការបារាំងដែលថា Mamère
ខ្វះសុទ្ធចិត្ត។
៦. បញ្ហានីតិវិធី ៖ តួនាទីព្រះរាជអាជ្ញា និងដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណី
ក. ទោះបីការបរិហារកេរ្តិ៍ជាសាធារណៈជាបទល្មើសមជ្ឈិមក្តី ក៏ព្រះរាជអាជ្ញាមិនអាចផ្តើមបណ្តឹងដោយខ្លួនឯងបានឡើយ។ បណ្តឹងត្រូវតែធ្វើចេញពីបុគ្គលដែលត្រូវបាន គេបរិហារកេរ្តិ៍ (មាត្រា
៣០៩ ក្រមព្រហ្មទណ្ឌ)។ បណ្តឹងអាជ្ញាបរិហារកេរ្តិ៍នេះនឹងត្រូវរំលត់ភ្លាម បើដើមបណ្តឹងបានដកពាក្យបណ្តឹង។
ខ. ព្រះរាជអាជ្ញាអាចជាដើមបណ្តឹងអាជ្ញាបាន កាលបើការបរិហារកេរ្តិ៍កើតចេញពីមូលហេតុជាតិកំណើត
ជាតិពិន្ធុ ពូជសាសន៍ ឬសាសនា។
គ. បើជនដែលត្រូវគេបរិហារកេរ្តិ៍ចង់ប្ដឹងបណ្តឹងព្រហ្មទណ្ឌដើម្បីទាមទារសំណងខូចខាត គាត់ត្រូវតាំងខ្លួនជាដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណី
(ក្រមនីតិវិធីព្រហ្មទណ្ឌ៖ មាត្រា ២ ស្តីពីការបែងចែកបណ្តឹងព្រហ្មទណ្ឌនិងបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណី
មាត្រា ៥ ស្តីពីការតាំងខ្លួនជាដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណី) ។
៧. ដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណី
យោងតាមក្រមនីតិវិធីព្រហ្មទណ្ឌ មាត្រា៥
ជនរងគ្រោះនៃបទឧក្រិដ្ឋ
ឬបទមជ្ឈិមអាចដាក់ពាក្យបណ្តឹង ដោយតាំងខ្លួនជាដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណីនៅចំពោះមុខចៅក្រមស៊ើបសួរ។
បញ្ហាមួយកើតឡើង ៖ ដោយហេតុថាបណ្តឹងបរិហារកេរ្តិ៍
ទាមទារឲ្យមានដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណីប្តឹងទៅព្រះរាជអាជ្ញាដើម្បីឲ្យព្រះរាជអាជ្ញាដំណើរការបណ្តឹងបាន
សំណួរចោទសួរថា តើជនរងគ្រោះអាចតាំងខ្លួនជាដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណីជាមួយចៅក្រមស៊ើបសួរនោះយ៉ាងដូចម្តេចវិញ? តើបណ្តឹងអាជ្ញាគួរត្រូវបានដាក់មុន
ហើយបន្ទាប់មកតាំងខ្លួនជាដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណីនៅពេលក្រោយជាមួយចៅក្រមស៊ើបសួរ ពេលដែលចៅក្រមស៊ើបសួរទទួលដីកាបញ្ជូនរឿងឲ្យស៊ើបសួរឬ?
មានជម្រើសពីរសម្រាប់ជនរងគ្រោះដើម្បីតាំងខ្លួនជាដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណី។
ជម្រើសទីមួយគឺ ជនរងគ្រោះត្រូវតាំងខ្លួនជាដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណី នៅពេលដែលព្រះរាជអាជ្ញាបានដាក់ដីកាបញ្ជូនរឿងឲ្យស៊ើបសួរទៅចៅក្រមស៊ើបសួរ។
ជម្រើសមួយទៀតគឺ ជនរងគ្រោះដាក់ពាក្យបណ្តឹងទៅចៅក្រមស៊ើបសួរ។
·
ជម្រើសទី ១ បណ្តឹងអាជ្ញាផ្តើមឡើងដោយព្រះរាជអាជ្ញា ៖
ជនរងគ្រោះពីបទបរិហារកេរ្តិ៍ត្រូវប្តឹងទៅព្រះរាជអាជ្ញាសិន ដើម្បីឲ្យព្រះរាជអាជ្ញាចាត់ការបណ្តឹងព្រហ្មទណ្ឌ។
រួចមកដើម បណ្តឹងត្រូវប្តឹងចៅក្រមស៊ើបសួរ
នៅពេលដែលដីកាបញ្ជូនរឿងឲ្យស៊ើបសួរបានមកដល់ដៃចៅក្រមស៊ើបសួរដើម្បីតាំងខ្លួនជាដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណី។
ជនរងគ្រោះអាចប្រកាសដល់ចៅក្រមស៊ើបសួរថា
គាត់ជាភាគីនៃដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណីពេលដែលចៅក្រមស៊ើបសួរបើកការស៊ើបសួរ (មាត្រា១៣៧នៃក្រមនីតិវិធីព្រហ្មទណ្ឌ)។ ជនរងគ្រោះអាចប្រកាសខ្លួនជាដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណីដោយផ្ទាល់មាត់ ឬដោយលិខិតទៅចៅក្រមស៊ើបសួរបាន។
តែតាមជម្រើសនេះគេនៅតែមានចំណោទសួរថា
តើព្រះរាជអាជ្ញាអាចចាត់ការបណ្តឹងបរិហារកេរ្តិ៍ តាមរយៈបណ្តឹងសាមញ្ញ
(បណ្តឹងរបស់មនុស្សម្នាក់ដែលមិនទាន់បានតាំងខ្លួនជា ដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណី) បានដែរឬទេ[22] ។
បណ្តឹងសាមញ្ញគឺជាបណ្តឹងដែលអនុញ្ញាតឲ្យជនរងគ្រោះទាមទារឲ្យផ្តន្ទាទោសចារីនៃបទល្មើស
ដោយជនរងគ្រោះផ្តល់ព័ត៌មានដល់ប៉ូលីស កងអាវុធហត្ថ ឬ ព្រះរាជអាជ្ញា[23]។
សំណួរមួយទៀត បើព្រះរាជអាជ្ញាប្រើនីតិវិធីនាំយកមកជម្រះផ្ទាល់[24]
(ដោយមិនបើក ការស៊ើបសួរដោយចៅក្រមស៊ើបសួរ) តើជនរងគ្រោះត្រូវតាំងខ្លួនជាមួយចៅក្រមជំនុំជម្រះបានដែរ
ឬទេ[25]?
បើជនរងគ្រោះមិនអាចតាំងខ្លួនជាដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណីបាន តើគាត់អាចទាមទារការខូចខាតបានដែរ
ឬទេ?[26]។
·
ជម្រើសទី ២ ការដាក់បណ្តឹងជាមួយចៅក្រមស៊ើបសួរ ៖ ស្ថានភាពនេះកើតឡើងបានលុះណាតែគ្មានដីកាបញ្ជូនរឿងឲ្យស៊ើបសួរដែលធ្វើឡើងដោយព្រះរាជអាជ្ញា។
ជនរងគ្រោះ អាចទៅជួប និងដាក់បណ្តឹងដោយផ្ទាល់ជាមួយនឹងចៅក្រមស៊ើបសួរ
(មាត្រា១៣៨ ក្រមនីតិវិធីព្រហ្មទណ្ឌ)។ ជនរងគ្រោះត្រូវប្រកាសចំពោះមុខចៅក្រមស៊ើបសួរអំពីបណ្តឹងខ្លួនថា
ខ្លួនជាដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណី។ បន្ទាប់មកបណ្តឹងរបស់ជនគ្រោះនឹងត្រូវបញ្ជូនទៅព្រះរាជអាជ្ញា
(មាត្រា១៣៩ក្រមនីតិវិធីព្រហ្មទណ្ឌ)។ ចេញពីចំណុចនេះលំហូរធម្មតានៃនីតិវិធីបណ្តឹងអាជ្ញាចាប់ផ្តើម។ បន្តពីនេះទៅព្រះរាជអាជ្ញាក្លាយជាដើមបណ្តឹងនៃបណ្តឹងអាជ្ញា។ បន្ទាប់ពីពិនិត្យលើបណ្តឹង មានធាតុផ្សំគ្រប់គ្រាន់ហើយ
ព្រះរាជអាជ្ញាបញ្ជូនដីកាបញ្ជូនរឿងឲ្យស៊ើបសួរទៅចៅក្រមស៊ើបសួរ។
·
ការតម្កល់ ៖
ក្នុងឋានៈខ្លួនជាដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណី ជនរងគ្រោះត្រូវបង់ប្រាក់តម្កល់ទៅតុលាការដើម្បីជាកិច្ចធានាទល់នឹងបណ្តឹងដោយបំពានឬបណ្តឹងអូសបន្លាយ
(មាត្រា១៤១ ក្រមនីតិវិធីព្រហ្មទណ្ឌ)
នេះម្យ៉ាង ហើយម្យ៉ាងវិញទៀត
សម្រាប់ឲ្យតុលាការដំណើរការរឿងក្តីនោះផងដែរ
(មាត្រា១៤០ ក្រមនីតិវិធីព្រហ្មទណ្ឌ)។ តុលាការនឹងលើកបណ្តឹងចោល បើប្រាក់តម្កល់មិនត្រូវបានបង់តាមកាលកំណត់។
ប៉ុន្តែ បើដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណីនោះជាជនក្រីក្រពុំមានលទ្ធភាពបង់
តុលាការអាចលើកលែងការបង់ប្រាក់តម្កល់នោះបាន។
នៅចុងបញ្ចប់នីតិវិធី
ប្រាក់តម្កល់នឹងត្រូវប្រគល់ឲ្យដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណីវិញ។
ប៉ុន្តែបើ បណ្តឹងធ្វើដោយបំពាន តុលាការនឹងសម្រេចពិន័យដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណីនោះ
ប៉ុន្តែប្រាក់ពិន័យនោះមិនត្រូវលើសពីប្រាក់ដែលបានដាក់តម្កល់ឡើយ។
បុគ្គលដែលត្រូវបានគេប្តឹងដោយបំពានអាចដាក់បណ្តឹងទាមទារសំណងនៃការខូចខាតពីដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណីនោះបាន។
ក្រមនីតិវិធីព្រហ្មទណ្ឌមិនកំណត់អំពីចំនួនជាក់លាក់នៃប្រាក់តម្កល់នេះឡើយ។
ជម្រើសទី ២ អាចធ្វើទៅបាន កាលបើស្ថាប័នចៅក្រមស៊ើបអង្កេតមានអត្ថិភាពជាអង្គភាពមួយ
ឧទាហរណ៍ ជាមន្ទីរចៅក្រមស៊ើបសួរមិនមែនជាការតែងតាំងចៅក្រមស៊ើបសួរចំពោះកិច្ច
ដូចក្នុងករណីនៃការអនុវត្តនៅប្រទេសកម្ពុជាបច្ចុប្បន្ននេះទេ។
ប្រទេសកម្ពុជាគ្មានចៅក្រមស៊ើបអង្កេតជាអចិន្ត្រៃយ៍ទេ។
គាត់ត្រូវបានព្រះរាជអាជ្ញាតែងតាំងពេលណាមានរឿងព្រហ្មទណ្ឌដែលត្រូវបានបញ្ជូនមកឲ្យស៊ើបសួរប៉ុណ្ណោះ។
នីតិវិធីបណ្តឹងនៃការសុំទទួលស្គាល់ជាភាគីដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណីនៅប្រទេសបារាំង
ក. បុរេលក្ខខណ្ឌសម្រាប់ការដាក់បណ្តឹងសុំទទួលស្គាល់ជាភាគីដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណី
ទី២ ៖
ព្រះរាជអាជ្ញាមិនព្រមធ្វើបណ្តឹងអាជ្ញា
ហើយចេញដីកាតម្កល់រឿងមិនចាត់ការ
ដោយចេញលិខិតប្រាប់ទៅដើមបណ្តឹងសាមញ្ញថាខ្លួនមិនចាត់ការក្នុងរឿងនេះទេ។
ខ. ដាក់ពាក្យបណ្តឹងដោយតាំងខ្លួនជាដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណី
ជំហានទី ១ ៖
រៀបចំបណ្តឹង ដោយចង្អុលបង្ហាញពីអាសយដ្ឋានរបស់ភាគីដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណី
និងចុងចម្លើយ ពីចេតនាចង់តាំងខ្លួនជាដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណី
ពីប្រភេទនៃបទល្មើស និងបទបញ្ញត្តិច្បាប់ដែលយកមកអនុវត្ត
រៀបរាប់ពីអង្គហេតុដែលពាក់ព័ន្ធ
បញ្ជីសាក្សី (បើមាន)
និង ចំនួនសំណងនៃការខូចខាត
ចុះកាលបរិច្ឆេទ និងចុះហត្ថលេខា។
ជំហានទី ២ ៖
ផ្ញើសំណុំឯកសារនេះទៅការិយាល័យចៅក្រមស៊ើបសួរ
ដោយផ្ញើទៅកាន់ប្រធាន
ការិយាល័យចៅក្រមស៊ើបសួរ។
ចំពោះបទល្មើសឧក្រិដ្ឋ បទល្មើសសារព័ត៌មាន ឬបទល្មើសបោះឆ្នោត
ជនរងគ្រោះមិនចាំបាច់ប្តឹងទៅព្រះរាជអាជ្ញាសិនទេ។
ជនរងគ្រោះត្រូវដាក់បណ្តឹងផ្ទាល់ទៅចៅក្រមស៊ើបសួរតែម្តង។
គ. អត្ថប្រយោជន៍នៃការដាក់ពាក្យជាដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណី
១. ដើម្បីឲ្យបណ្តឹងអាជ្ញាមានដំណើរការ
២. មេធាវីដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណីអាចមើលសំណុំរឿងបាន
៣. ភាគីដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណីត្រូវទទួលដំណឹងអំពីដំណើរការទៅមុខនៃរឿងក្តី
៤. ភាគីដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណីអាចស្នើសុំឲ្យចៅក្រមស៊ើបសួរចាត់វិធានការស៊ើបអង្កេតជាក់លាក់ណាមួយ
៥. ភាគីដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណីអាចធ្វើបណ្តឹងឧទ្ធរណ៍បាន។
ឃ. គុណវិបត្តិនៃដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវ
១. ត្រូវបង់ប្រាក់កម្កល់ជាកិច្ចធានាបណ្តឹងដោយបំពាន
២. ត្រូវចង្អុលបង្ហាញពីបទល្មើសជាក់លាក់ និងបញ្ញត្តិច្បាប់ដែលអាចយកមកអនុវត្តបាន។ កិច្ចការនេះ ត្រូវការមានអ្នកជំនាញច្បាប់ជួយព្រាងពាក្យបណ្តឹង
៣.
អាចមើលសំណុំរឿងបានតែចំពោះមេធាវីប៉ុណ្ណោះ
៤. ដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណីមិនអាចជាសាក្សីបានទេ។ តុលាការអាចស្តាប់តែចម្លើយរបស់គាត់ប៉ុណ្ណោះ
៥ បើភាគីដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណីចាញ់ក្តី គាត់ត្រូវសងសំណងនៃការខូចខាតទៅចុងចម្លើយ ថ្លៃដំណើរការនីតិវិធី (ឬក្នុងករណីខ្លះអាចទទួលខុសត្រូវចំពោះបណ្តឹងបរិហារបង្កាច់កេរ្តិ៍)។
[6]
យុត្តិសាស្រ្តបារាំង (Crim. 3 juill. 1980, Bull.crim No. 215; Rev.sc. crim 1981) ចែងថា
“សាលទទួលទានអាហារនៃភោជនីយដ្ឋានមួយ ដែលបំរុងទុកសម្រាប់តែបុគ្គលិកនៃក្រុមហ៊ុនមួយ មិនត្រូវចាត់ទុកកន្លែងនោះជាទីសាធារណៈឡើយ សំរាប់គោលបំណងនៃមាត្រា
២៣ នៃច្បាប់ចុះថ្ងៃទី២៩
ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៨៨១ ឲ្យតែទីកន្លែងនេះមិនបង្កើតឡើងសម្រាប់ឲ្យអ្នកក្រៅក្រុមហ៊ុនចេញចូលបាន ហើយចំពោះបុគ្គលិកក្រុមហ៊ុនវិញ ទោះបីបុគ្គលិកមានចំនួនប៉ុន្មាននាក់ក៏ដោយ
[ចូលមកកន្លែងនោះ] ទីកន្លែងប្រភេទនេះមិនត្រូវចាត់ទុកជាទីសាធារណៈ
សម្រាប់គោលបំណងនៃមាត្រានេះឡើយ”។
[7] Jean Larguier, Anne-Marie Larguier, Droit
pénal spécial, Dalloz, 11th Edition,
2000, p. 148.
[12]
Crim. 12 mars 1969, Bull. Crim. No 120: ដើម្បីធ្វើមូលវិចារណ៍លើលក្ខណៈគតិយុត្ត
ដើម្បីហៅថាសេចក្តីថ្លែងមួយជាសេចក្តីថ្លែងបរិហារកេរ្តិ៍
ចៅក្រមត្រូវយកមកពិចារណាមិនត្រឹមតែកាលៈទេសៈដែលលើកឡើងនៅក្នុងការចោទប្រកាន់នោះទេ
តែរឿងខាងក្រៅទៀតដែលអាចបង្ហាញឲ្យឃើញថាពាក្យដែលជាប់ការចោទប្រកាន់នោះមានន័យពិតប្រាកដ
និងដើម្បីអាចបញ្ជាក់ពីលក្ខណៈនៃបទល្មើសនោះ។
[17]
The Adventures of Asterix is a series of comic books by a French author.
Asterix is small but confident, whereas his companion, Obelix, is big and
strong, but not very clever
[19]
អាសេ្តរិច ឬ Asterix ជាតួអង្គក្នុងគំនូរតុកត្តាមាឌតូច តែមានប្រាជ្ញា
ដែលរស់នៅក្នុងផ្នែកមួយនៃប្រទេសបារាំងសម័យដើមដែលគ្មានបច្ចាមិត្តណាមកដណ្តើមបាន
សូម្បីទីកន្លែងផ្សេងៗនៃប្រទេសបារាំងត្រូវបានដោយពួករ៉ូមាំងក្តី។ មានន័យថាមនុស្សគិតថាខ្លួនឯងពូកែលើគេ រហូត។
[21]
រដ្ឋាភិបាលបារាំងអះអាងថា គោលការណ៍នេះមានហេតុផលមកពីឆន្ទៈរបស់អ្នកធ្វើច្បាប់បារាំងចង់ហាមឃាត់មិនឲ្យជំទាស់ដើម្បីរកការពិតទាក់ទងនឹងព្រឹត្តិការណ៍ចាស់ដោយគ្មានកំណត់ពេលវេលានោះទេ។ រដ្ឋាភិបាលបារាំងបន្ថែមទៀតថា អ្នកប្តឹងសាទុក្ខ (Maère) ទោះក្នុងករណីណាក៏ដោយមានឱកាសឈ្នះក្តីតិចណាស់
សូម្បីតែគាត់ត្រូវផ្អែកលើមធ្យោបាយការពារបែបនោះក៏ដោយ។
[22]
មាត្រា ៦ ក្រមនីតិវិធីព្រហ្មទណ្ឌ ៖
“បុគ្គលគ្រប់រូបដែលប្រកាសថា ខ្លួនជាអ្នករងគ្រោះនៃបទល្មើស អាចដាក់ពាក្យប្តឹងបាន។
ពាក្យប្តឹងសាមញ្ញ គ្មានអានុភាពនាំឲ្យធ្វើការចោទប្រកាន់ជាបទព្រហ្មទណ្ឌទេ។”
[23]
សូមមើលនិយមន័យនៃ “បណ្តឹងសាមញ្ញ” នៅក្នុងទំព័រ http://www.leparticulier.fr/jcms/p1_1520856/la-plainte-simple។
[24]
មាត្រា ២៩១ ក្រមនីតិវិធីព្រហ្មទណ្ឌ ៖
“ក្នុងរឿងព្រហ្មទណ្ឌសាលាដំបូងត្រូវបានទទួលបណ្តឹងដោយ៖
...ដីកាបញ្ជូនទៅតុលាការជំនុំជម្រះដោយផ្ទាល់របស់ព្រះរាជអាជ្ញា”។
[25]
មាត្រា ៣១១ ក្រមនីតិវិធីព្រហ្មទណ្ឌ៖ “ក្នុងពេលសវនាការ ការតាំងខ្លួនជាដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណីធ្វើតាមការប្រកាសប្តឹងសាមញ្ញនៅចំពោះមុខក្រឡាបញ្ជី។
ការប្តឹងនេះត្រូវចុះនិទ្ទេសនៅក្នុងកំណត់ហេតុនៃសវនាការ។ ការតាំងខ្លួនជាដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណី
មិនអាចទទួលបានទេ ក្រោយពីសេចក្តីសន្និដ្ឋានសុំរបស់ព្រះរាជអាជ្ញាលើអង្គសេចក្តី។ ជនរងគ្រោះដែលបានតាំងខ្លួនជាដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណីរួចហើយនៅពេលស៊ើបសួរនោះ
មិនចាំបាច់បំពេញទម្រង់ការនេះជាថ្មីទៀតទេនៅមុខតុលាការ។”
[26]
មាត្រា ២ ក្រមនីតិវិធីព្រហ្មទណ្ឌ ៖
“...បណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណី មានគោលបំណងធ្វើឲ្យបានការជួសជុលការខូចខាត
ដែលបណ្តាលមកពីអំពើល្មើសដល់ភាគីរងគ្រោះ ហើយក្នុងគោលបំណងនេះ
ឲ្យអ្នករងគ្រោះបានទទួលសំណងជម្ងឺចិត្តធួនល្មមនឹងព្យសនកម្មដែលខ្លួនបានទទួល។”
[27]
បណ្តឹងមួយដែលបុគ្គលម្នាក់បានដាក់ទៅព្រះរាជអាជ្ញាដើម្បីជូនព័ត៌មានថា គាត់ជាជនរងគ្រោះនៃបទល្មើសមួយ ហើយស្នើឲ្យព្រះរាជអាជ្ញាធ្វើបណ្តឹងអាជ្ញាចំពោះជនល្មើស
និងទាមទារសំណងនៃការខូចខាត។ បណ្តឹងសាមញ្ញមួយអាចដាក់ដោយផ្ទាល់ទៅព្រះរាជអាជ្ញា ឬតាមរយៈប៉ូលីស។ បណ្តឹងនេះមិនចាំបាច់និយាយឲ្យបានច្បាស់លាស់អំពីប្រភេទនៃបទល្មើស និងបញ្ញត្តិច្បាប់ដែលត្រូវចោទប្រកាន់ជនល្មើសឡើយ។
No comments:
Post a Comment